Adri Duivesteijn, 27 augustus 1950 – 17 maart 2023

Het einde

Zijn verontwaardiging over de gescheiden werelden in Den Haag, die van ‘het zand’ en die van ‘het veen’, begeesterde het wethouderssocialisme van PvdA’er Adri Duivesteijn.

Duivesteijn 1980
In 1980 werd Duivesteijn wethouder in Den Haag
© Robert Scheers / Haags Gemeentearchief

Deze loftuiting aan zijn adres was Adri Duivesteijn goud waard: ‘Jij hebt de sociaal-democratische gedachte over het wonen nieuw leven ingeblazen.’ Willem Witteveen, zijn fractiegenoot in de Eerste Kamer, schreef hem dat in de zomer van 2014, nadat bij de PvdA-politicus de ziekte was gediagnosticeerd die hem nu fataal is geworden. Duivesteijn koesterde de troostbrief: luttele weken later kwam Witteveen met vrouw en dochter bij de aanslag op de MH17 om het leven.

Dat was niet de enige reden waarom Duivesteijns hart telkens een slag oversloeg als hij het compliment herlas: Witteveen was de achterkleinzoon van Floor Wibaut (1859-1936). Met zijn goede zorg voor de stad legde SDAP-politicus Wibaut begin twintigste eeuw in Amsterdam de basis voor het wethouderssocialisme – en als Duivesteijn zich met één sociaal-democratische traditie vereenzelvigde, dan was het wel met deze. Lees verder “Adri Duivesteijn, 27 augustus 1950 – 17 maart 2023”

Links alternatief

In Den Haag

Dit is de les die links uit de zege van de BBB moet trekken: formuleer een levensbeschouwelijk geladen, realistisch vooruitzicht op een beter leven voor boeren en burgers.

BBB in de gehaktmolen
Illustratie: Milo

‘Er is maar één partij van de arbeid, en dat is de VVD’, zei Frits Bolkestein ooit als vilein pesterijtje richting de PvdA. De grap sloeg nergens op – al het werk buiten de marktsector raakte in diskrediet met de neoliberale koers die de VVD insloeg – maar was politiek-retorisch een meesterstukje: het beeld bleef hangen dat de VVD voor de werkenden opkwam en de Partij van de Arbeid niet.

Op zoek naar een antwoord op de politieke veroveringstocht van de BBB zou links Bolkesteins slimmigheidje kunnen afkijken, door als motto te kiezen: ‘Er is maar één boerburgerbeweging, en dat is links.’ Lees verder “Links alternatief”

De partij van het dedain

Waar staat JA21 nu echt voor?

JA21 presenteert zichzelf als realistisch rechts alternatief, maar de partij verloochent haar radicaal-rechtse afkomst niet. Zij heeft het vooral gemunt op mensen die zich moeilijk kunnen verweren. Zo ‘fatsoenlijk’ is JA21 dus niet.

JA21 politici
Annabel Nanninga en Joost Eerdmans van JA21 tijdens de presentatie van de verkiezingsprogramma’s en de twaalf lijsttrekkers van de partij voor de Provinciale Statenverkiezingen, 18 januari
© Bas Czerwinski / ANP

Ongetwijfeld zal deze bewering de komende weken geregeld zijn op te tekenen uit de onderhandelingen over de vorming van nieuwe provinciebesturen: hoewel ze als afscheiding van Thierry Baudets Forum voor Democratie extreem-rechts van afkomst is, is JA21 toch de meest fatsoenlijke partij in die hoek. Bij de vorming van colleges van Gedeputeerde Staten over rechts kunnen VVD en CDA met dat argument de partij van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga als vluchtheuvel benutten, om zo de radikalinski’s van PVV en FvD te ontwijken. Lees verder “De partij van het dedain”

Dubbeldenken

In Den Haag

Terwijl rechts ‘meeleefde’ met de Groningers, vond het dat burgers de rechter niet meer als wapen mogen inzetten tegen een onwillige regering – zoals diezelfde Groningers hadden gedaan.

gespeten tong
Illustratie: Milo

Hoewel geen lid van de parlementaire enquêtecommissie, was ook de leider van de BoerBurgerBeweging (BBB) in het Groningse Zeerijp voor de presentatie van het onderzoeksverslag over de nefaste gevolgen van de gaswinning, als steunbetuiging aan ‘onze burgers’. Met Caroline van der Plas en haar geestverwanten kun je alle kanten op, bleek maar weer. Lees verder “Dubbeldenken”

Dwaalwegen

In Den Haag

Het kabinet ondermijnt het gezag dat het juist nodig heeft voor weerbarstige problemen als de ecologische crisis en de regulering van immigratie.

Illustratie: Milo

Een politiek gelegitimeerde jacht op de kat: daar komt het besluit van de provincie Friesland om jagers toestemming te geven voor het afschieten van wilde katten wel op neer. Trouw liep mee met een van hen, in de buurt van Akkrum. Hij beschouwt alle katten als ‘lustmoordenaars’, maar om mensen het verdriet van een dood huisdier te besparen legt hij alleen aan op verwilderde katten: ook op schootsafstand kan hij die van de gedomesticeerde onderscheiden. Op de Friese weilanden is de wilde kat volgens hem een ‘exoot’. Ziet hij er een als hij bezig is met ‘schadebestrijding’ – de jagersterm voor het afschot van ganzen – dan haalt hij de trekker over. Lees verder “Dwaalwegen”

Rottigheid

In Den Haag

De partijen van de omgekeerde vlag – het symbool van waarheidsvervalsing in de politiek – staan in de peilingen op forse winst. Het weerwerk moet ook van de kiezers komen: geef in je stem niet toe aan het cynisme van het rechtspopulisme.

stempotlood schicht
Illustratie: Milo

De Britse intellectueel sir Bertrand Russell (1872-1970), wiens herinneringen nog reikten tot in de negentiende eeuw, kreeg tegen het einde van zijn leven van een BBC-interviewer de vraag voorgelegd welke lessen hij uit zijn aardse bestaan trok. Hij had twee antwoorden, zei hij: een intellectueel en een moreel. Het intellectuele antwoord luidde: ‘Laat je alleen leiden door de feiten en door de waarheid die deze feiten je vertellen. Laat je niet afleiden door wat jij wilt geloven dat de waarheid is, noch door wat jou goed uitkomt om als werkelijkheid voor te stellen.’

De morele les was deze: ‘Liefde is wijs, haat is dom. In een wereld waarin mensen meer en meer met elkaar verbonden raken, moeten we leren elkaar te tolereren en te leven met het feit dat sommigen dingen zeggen die ons niet aanstaan.’

Met de wijsheid van Russell in het achterhoofd kun je niet anders dan met afgrijzen kennis nemen van de laatste kiezerspeilingen, twee maanden voor de Provinciale-Statenverkiezingen. Lees verder “Rottigheid”

‘Wij kiezen voor solidariteit met de mensen in de wijken’

Op zoek naar een nieuwe verstandhouding: James Kennedy

Met een vergroting van haar maatschappelijke relevantie kan de universiteit gezag terugwinnen, ziet hoogleraar James Kennedy. En dat is hoognodig. ‘We moeten erkennen dat wetenschap niet de enige vorm van kennis is die ertoe doet.’

James Kennedy
James Kennedy, 2020
© Jitske Schols / Lumen

De ontkenning van een probleem is zo langzamerhand een beproefde methode om de wetenschap in diskrediet te brengen: de klimaatcrisis is ‘een verhaaltje’ (Geert Wilders), covid een onschuldig griepje, de vernietiging van de natuur door te veel stikstof een verzinsel. Onder invloed van continue verdachtmakingen van academische kennis is de wetenschap een van de brandpunten van de polarisatie in de samenleving geworden, vergelijkbaar met die rond culturele verschillen, de politiek en de journalistiek.

Tot deze conclusie kwam ook James Kennedy in zijn oratie als universiteitshoogleraar in Utrecht, half november. ‘Hoewel het Nederlandse publieke vertrouwen in de wetenschap consequent hoog blijft, wordt een substantiële minderheid zichtbaar die zich luid en duidelijk afkeert van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek’, zei hij, als altijd behoedzaam formulerend. ‘Nu populistische geluiden toenemen, de politiek wispelturiger wordt en nieuwe sociale media het kennismonopolie van universiteiten aantasten, neemt de onzekerheid toe over de positie en de reputatie van de wetenschap en de universiteiten in de samenleving.’ Lees verder “‘Wij kiezen voor solidariteit met de mensen in de wijken’”

Het privatiseringsverdriet schudt de liberalen wakker

In het nieuws

‘Privatiseringsverdriet’: met dat beeldende woord vat oud-senator Roel Kuiper (ChristenUnie) de nefaste effecten samen van de neoliberale politiek om publieke diensten uit te leveren aan de markt. Kuiper was in 2012 de voorzitter van een parlementaire onderzoekscommissie uit de Eerste Kamer die de loep zette op de maatschappelijke onvrede die het beleid van privatisering en liberalisering teweeg had gebracht. Door zichzelf af te haken van de publieke diensten heeft de overheid ook de verantwoordelijkheid van zich weggeschoven voor basisvoorzieningen in de sfeer van de zorg, de huisvesting, het onderwijs, het openbaar vervoer én de energievoorziening. Mensen hebben daardoor minder grip op hun bestaan. Lees verder “Het privatiseringsverdriet schudt de liberalen wakker”

Een patroon van onvermogen

De wrakkige overheid

De Nederlandse overheid doet niet meer wat de grondwet haar opdraagt: de bestaanszekerheid en vrijheid van mensen beschermen. Ze heeft zich te ver teruggetrokken. De politieke gifmengers spinnen er garen bij.

BV Nederland

Langs de Ringvaart, ter hoogte van Aalsmeerderbrug, stond jarenlang een achtergelaten VW-kever, in steeds verdergaande staat van verval. De treeplank hing op half zeven, de roest vrat zich steeds verder naar buiten, de auto kon niet meer voor- of achteruit. Sinds begin dit jaar zat er een rood stickertje op, met de mededeling dat de gemeente de auto op kosten van de eigenaar zou verwijderen. Het verbleekte door de inwerking van zon en regen, en na verloop van tijd was het niet meer leesbaar.

Het kost niet veel moeite in het treurige kevertje een metafoor te zien voor de armoedige toestand waarin de overheid verkeert. Lees verder “Een patroon van onvermogen”

Anton Zijderveld (21 november 1937 ~ 6 juli 2022)

Het einde

Zonder waarden die het bestaan meer diepte geven dan ‘leuk’ of ‘spannend’ krijgt de cultuur de eenvormigheid van een ritme in staccato: vlak en zielloos. Vandaar de weerzin van Anton Zijderveld tegen de ‘staccatocultuur’.

Anton Zijderveld
Rotterdam, 2017
© Arie Kievit / ANP

Wie anders kan Anton Zijderveld beter typeren dan Anton Zijderveld zelf? In een essay in De Groene (nr. 11, 2001) noemde hij zichzelf een ‘postcalvinist’, niet van de gereformeerde maar van de hervormde variant: Zijderveld, emeritus hoogleraar cultuursociologie in Tilburg en Rotterdam, stamde uit een Nederlands hervormd onderwijzersgezin. ‘Wat is een postcalvinist?’ vroeg hij zich af. Hij gaf dit antwoord: ‘Dat is iemand die niet meer in erfzonde, predestinatie en de paulinische verlossingsleer gelooft, maar daar psychisch wel een fikse tik van heeft overgehouden. Zo gruwt de postcalvinist van het adjectief “leuk” en het daarmee verbonden hedonisme. Feestjes en partijen zijn niet aan hem besteed, want er moet tenslotte in dit leven gewerkt worden, hard gewerkt. De postcalvinist wordt onrustig als hij niets omhanden heeft. En hij gruwt van emotioneel gewroet in de ziel, van gezeur over authenticiteit. Vooral de platte variant daarvan, die zich aandient als “lekker in je vel zitten”, is hem een doorn in het oog.’ Lees verder “Anton Zijderveld (21 november 1937 ~ 6 juli 2022)”

De nieuwe sociale kwestie

De horigen van de lage-loneneconomie

Nederland krijgt de trekken van een lageloneneconomie. Daardoor lopen arbeidsmigranten meer dan ooit het risico klem te raken in een systeem van uitbuiting. Hoogste tijd voor de vraag: welk werk hoort hier nog thuis en welk werk kan beter verdwijnen?

Dakloze Lilian
Eindhoven, 11 maart. De dakloze Lilian ontfermt zich over een dakloze arbeidsmigrant. Ze bivakkeren met anderen langs de rivier de Dommel. De gemeente dreigt met ontruiming
Foto © Ton Toemen

Het wekt de associatie met onbegrensd, onafhankelijk, ongebonden, dat ‘vrije verkeer van personen’ dat een van de grondvesten van de Europese Unie is, maar de barre werkelijkheid in een tentenkamp voor dakloze arbeidsmigranten langs de Dommel bij Eindhoven toont een ander beeld. Daar bivakkeren slachtoffers van het systeem van uitbuiting dat ook met het vrije verkeer van personen in Nederland is gearriveerd. Na het verlopen van hun tijdelijke arbeidscontract zijn ze stante pede op straat gezet: wie geen werk heeft verliest ook zijn woonruimte die de werkgever verhuurde. Lees verder “De nieuwe sociale kwestie”

Opvangcrisis

In Den Haag

De overheid zélf creëert de aanhoudende crisissfeer rond de opvang van asielzoekers. Neoliberale kortzichtigheid en angst voor kiezerssentimenten zijn de oorzaak.

rutte-ophaalbrug
Illustratie © Joep Bertrams

Niet voor niets had NRC op 21 mei twee pagina’s ingeruimd voor de hartverscheurende foto: hij vertelde in een oogopslag hoe de overheid in het aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel haar zorg voor mensen in nood verzaakt. Het is ’s avonds laat. Vluchtelingen, onder wie een moeder met een kindje op haar rug, laden hun spaarzame bezittingen, ingepakt in tassen van Intertoys en de Action, in een bagagewagen die achter een bus hangt. Het kindje had al lang willen slapen, maar in Ter Apel is geen plek – zoals zo vaak. Die nacht brengt de bus twintig asielzoekers van Zuidoost-Groningen naar de dichtstbijzijnde gemeente die bereid is hun noodonderdak te verlenen: het Brabantse Roosendaal, op een afstand van drieënhalf uur rijden. Lees verder “Opvangcrisis”

Politici zijn te bang om offers van kiezers te vragen

In het nieuws

schoorstenen
Illustratie © Milo

Het is sinds Rusland Oekraïne binnenviel vaker gezegd: met zijn olie- en gasimport uit Rusland is West-Europa de medefinancier van Poetins oorlog. April wordt een recordmaand voor Ruslands schatkist, met bijna tien miljard dollar inkomsten uit de verkoop van gas en olie, waarvan bijna de helft uit Europa komt. Lees verder “Politici zijn te bang om offers van kiezers te vragen”

Sociale ontbinding

Als de overheid niet meer doet wat de burgers van haar verwachten

De samenleving segregeert meer en meer langs de breuklijnen tussen rijk en arm. Dat geldt zowel in fysieke zin, met scheidingen in de publieke ruimte, als in sociaal-economische zin. Heling zal lastig zijn na dertig jaar neoliberalisme.

zwembad
Het sociale leven is noodzakelijk om uit je eigen ‘filterbubbels en echoputten’ te stappen
© Harry Pot / Nationaal Archief / Collectie Spaarnestad

Een met bloemen gemaskeerde inbreuk op het sociale leven van Leiden: zo kun je de ingreep typeren die de Universiteit Leiden in haar hoedanigheid van vastgoedondernemer deed in het Singelpark. Dat park slingert als een groen lint langs de Leidse singels. In het deel waarvan de grond in handen is van de universiteit, nabij de Sterrewacht, spitten graafmachines in het voorjaar van 2021 het gras om, waarna groenwerkers het vervingen door planten en bloemetjes. Achter de vriendelijk ogende actie ging een onvriendelijk doel schuil: het verjagen van de mensen die het grasveld gebruikten om langs de waterkant te zitten. Lees verder “Sociale ontbinding”

‘Zak in de grond, jullie allemaal’

Pim Fortuyn en het einde van de gevestigde orde

De dandy Fortuyn zette twintig jaar geleden, voordat hij werd vermoord, de politiek op haar kop. Zijn populistische kleinburgerlijke revolte sprak velen aan. ‘Met Fortuyn kwam het bouwwerk dat het bestel had gedragen, met de volkspartijen CDA, PvdA en VVD als fundament, aan zijn einde.’

Pim Fortuyn
Illustratie: Konstantinos Papamichalopoulos

Het mysterie dat Pim Fortuyn achterliet op 6 mei 2002 openbaarde zich ’s avonds op het Plein in Den Haag. Nog geen uur na de brute moordaanslag op hem liep daar, in het zicht van het Binnenhof, een uitzinnige menigte te hoop. De politie wist het gebouw van de Tweede Kamer op het nippertje met dranghekken af te sluiten, anders zou het onherroepelijk zijn bestormd. Tussen de massa achter de versperring stond het ‘Monster van het Laakkwartier’, de vervaarlijk uit de kluiten gewassen ex-bewaker van de radicaal-rechtse politicus Hans Janmaat, zij aan zij met een nette heer in groene loden jas, type beter betaalde Haagse advocaat. In het dagelijks leven twee gescheiden leefwerelden, nu verenigd in één kreet: ‘Melkert, moordenaar!’ Lees verder “‘Zak in de grond, jullie allemaal’”