De SP richt haar pijlen in de campagne vooral op de partij die het dichtst bij haar staat, GroenLinks-PvdA. Dat maakt haar streven naar deelname in de volgende regeringscoalitie niet heel geloofwaardig.
Bij de SP lijken ze er radeloos van te worden. Hun gelijk met hun niet-aflatende kritiek op de vloek van de marktwerking in de publieke diensten is schrijnend zichtbaar in het tekort aan betaalbare woningen, de wachtlijsten in de zorg en de ongelijke kansen op goed onderwijs, om een aantal in het oog springende voorbeelden te noemen, en toch zakt de partij elke keer weer verder weg in de kiezersgunst.
Hoe kan dat? Waar blijft de beloning voor haar gelijk? Voor die ongerijmdheid zijn vele verklaringen, maar deze hoor je zelden in SP-kringen: de partij heeft misschien wel gelijk, maar lijkt het niet te willen krijgen.
Als sprekend geweten over de onrechtvaardige effecten van het regeringsbeleid oefent een oppositiepartij zonder meer invloed uit, zoals Renske Leijten in de toeslagenaffaire liet zien, maar gelijk krijgen vergt ook een machtsstrategie, gericht op het verwerven van een plek in de regering. Dat is ook het doel van lijsttrekker Lilian Marijnissen, zegt zij: ‘Het is nu onze tijd, om niet alleen waakhond in de oppositie te zijn maar straks ook in de regering van ons land.’ Echt zinnig is het dan niet om in de campagne het isolement te koesteren en de partij die het dichtst bij de SP staat, GroenLinks-PvdA, te verketteren.
Marijnissen zet de tegenstellingen met deze potentiële bondgenoot zwaar aan en onttrekt daarmee de politieke verwantschap aan het zicht. GroenLinks-PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans is de gebeten hond bij de SP. Dat begon al in 2019, in de campagne voor de Europese verkiezingen, toen de partij in het ‘Hans Brusselmans’-filmpje de spot dreef met Timmermans als een vieze man, die bij thuiskomst in zijn villa zijn broek laat zakken en zich volpropt met taart. Satire, moesten we van de toenmalige partijvoorzitter aannemen. Hij verdoezelde daarmee dat de SP een politieke opponent als een slecht mens had gekarakteriseerd.
Wat klimaat betreft staat de SP dicht bij de VVD en de BBB
In de ogen van Marijnissen representeert Timmermans ‘oude politiek’. Bij haar verkiezing tot lijsttrekker herinnerde zij eraan dat hij als minister in Rutte II medeverantwoordelijk was voor de sluiting van de sociale werkplaatsen, de invoering van het leenstelsel voor studenten en de verhoging van de AOW-leeftijd. Dat is politiek legitieme kritiek, maar in dezelfde toespraak speelt ze toch weer op de man als ze haar opponent wegzet als ‘de duurst betaalde canvasser van Nederland’. Een plaagstootje met een valse ondertoon: ze hint op de kwaadsprekerij over politici als zakkenvullers. Achter die op de persoon gerichte kritiek verdwijnen Timmermans’ politieke verdiensten als eurocommissaris. Met trekken en duwen sleepte hij Europese milieuwetten als de Green Deal en de Natuurherstelwet door een weerspannig Europees parlement en zette hij ook de koers uit voor zijn opvolger, de CDA’er Wopke Hoekstra.
Het standpunt over het al dan niet zwaarder belasten van vliegen, autorijden en vleeseten is voor de SP de lakmoesproef voor wie in het klimaatdebat daadwerkelijk links is. ‘Het is onbegrijpelijk dat partijen die zich links noemen staan te juichen bij een vliegtaks, een vleestaks of het duurder maken van autorijden’, schreef Marijnissen in het partijblad Tribune. Extra belasting op milieuvervuilend gedrag is volgens de SP een ‘pesttaks’ die mensen individueel op kosten jaagt en grote vervuilers als Tata en Chemours ontziet. Voor de gedachte dat een beter milieu kan beginnen bij bedrijven én bij jezelf is de SP niet ontvankelijk, want: ‘Klimaatverandering is een collectieve opgave en geen individuele zaak.’
Verschenen in De Groene Amsterdammer nr. 44 (1 november 2023).