Democratie & Rechtsstaat

De monsterwinst van de BBB legt de werkelijke oorzaak van het gebrek aan weerbaarheid van de democratie bloot: de afgetakelde maatschappelijke inbedding. Door de verbroken verbindingen met de samenleving is de democratie moreel in ademnood geraakt.

Op het titelblad van het boek is met ballpoint een korte aantekening neergeschreven: ‘p. 362 noot’. Het boek is van de Duits-joodse filosoof Ernst Cassirer (1874-1945), de titel luidt The Myth of State, en deze Amerikaanse pocketuitgave uit 1955 komt uit de nalatenschap van oud-NRC-journalist Jérôme Heldring. Ik vond ’m bij toeval, bij antiquariaat Fasol in Gouda. In mijn laatste gesprek met Heldring, bij hem thuis in Den Haag, een jaar voor zijn overlijden in 2013, haalde hij aan wat op pagina 362 staat: Cassirer, in 1933 voor de nazi’s uit Duitsland gevlucht, beschreef volgens hem een universele waarheid over de kwetsbaarheid van de democratie in crisistijden. Vandaar die korte notitie op de eerste pagina van het boek. Lees verder “De amechtige democratie”

Zijn verontwaardiging over de gescheiden werelden in Den Haag, die van ‘het zand’ en die van ‘het veen’, begeesterde het wethouderssocialisme van PvdA’er Adri Duivesteijn.

Deze loftuiting aan zijn adres was Adri Duivesteijn goud waard: ‘Jij hebt de sociaal-democratische gedachte over het wonen nieuw leven ingeblazen.’ Willem Witteveen, zijn fractiegenoot in de Eerste Kamer, schreef hem dat in de zomer van 2014, nadat bij de PvdA-politicus de ziekte was gediagnosticeerd die hem nu fataal is geworden. Duivesteijn koesterde de troostbrief: luttele weken later kwam Witteveen met vrouw en dochter bij de aanslag op de MH17 om het leven.

Dat was niet de enige reden waarom Duivesteijns hart telkens een slag oversloeg als hij het compliment herlas: Witteveen was de achterkleinzoon van Floor Wibaut (1859-1936). Met zijn goede zorg voor de stad legde SDAP-politicus Wibaut begin twintigste eeuw in Amsterdam de basis voor het wethouderssocialisme – en als Duivesteijn zich met één sociaal-democratische traditie vereenzelvigde, dan was het wel met deze. Lees verder “Adri Duivesteijn, 27 augustus 1950 – 17 maart 2023”

JA21 presenteert zichzelf als realistisch rechts alternatief, maar de partij verloochent haar radicaal-rechtse afkomst niet. Zij heeft het vooral gemunt op mensen die zich moeilijk kunnen verweren. Zo ‘fatsoenlijk’ is JA21 dus niet.

Ongetwijfeld zal deze bewering de komende weken geregeld zijn op te tekenen uit de onderhandelingen over de vorming van nieuwe provinciebesturen: hoewel ze als afscheiding van Thierry Baudets Forum voor Democratie extreem-rechts van afkomst is, is JA21 toch de meest fatsoenlijke partij in die hoek. Bij de vorming van colleges van Gedeputeerde Staten over rechts kunnen VVD en CDA met dat argument de partij van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga als vluchtheuvel benutten, om zo de radikalinski’s van PVV en FvD te ontwijken. Lees verder “De partij van het dedain”

Terwijl rechts ‘meeleefde’ met de Groningers, vond het dat burgers de rechter niet meer als wapen mogen inzetten tegen een onwillige regering – zoals diezelfde Groningers hadden gedaan.

Hoewel geen lid van de parlementaire enquêtecommissie, was ook de leider van de BoerBurgerBeweging (BBB) in het Groningse Zeerijp voor de presentatie van het onderzoeksverslag over de nefaste gevolgen van de gaswinning, als steunbetuiging aan ‘onze burgers’. Met Caroline van der Plas en haar geestverwanten kun je alle kanten op, bleek maar weer. Lees verder “Dubbeldenken”

Het kabinet ondermijnt het gezag dat het juist nodig heeft voor weerbarstige problemen als de ecologische crisis en de regulering van immigratie.

Een politiek gelegitimeerde jacht op de kat: daar komt het besluit van de provincie Friesland om jagers toestemming te geven voor het afschieten van wilde katten wel op neer. Trouw liep mee met een van hen, in de buurt van Akkrum. Hij beschouwt alle katten als ‘lustmoordenaars’, maar om mensen het verdriet van een dood huisdier te besparen legt hij alleen aan op verwilderde katten: ook op schootsafstand kan hij die van de gedomesticeerde onderscheiden. Op de Friese weilanden is de wilde kat volgens hem een ‘exoot’. Ziet hij er een als hij bezig is met ‘schadebestrijding’ – de jagersterm voor het afschot van ganzen – dan haalt hij de trekker over. Lees verder “Dwaalwegen”

De partijen van de omgekeerde vlag – het symbool van waarheidsvervalsing in de politiek – staan in de peilingen op forse winst. Het weerwerk moet ook van de kiezers komen: geef in je stem niet toe aan het cynisme van het rechtspopulisme.

De Britse intellectueel sir Bertrand Russell (1872-1970), wiens herinneringen nog reikten tot in de negentiende eeuw, kreeg tegen het einde van zijn leven van een BBC-interviewer de vraag voorgelegd welke lessen hij uit zijn aardse bestaan trok. Hij had twee antwoorden, zei hij: een intellectueel en een moreel. Het intellectuele antwoord luidde: ‘Laat je alleen leiden door de feiten en door de waarheid die deze feiten je vertellen. Laat je niet afleiden door wat jij wilt geloven dat de waarheid is, noch door wat jou goed uitkomt om als werkelijkheid voor te stellen.’

De morele les was deze: ‘Liefde is wijs, haat is dom. In een wereld waarin mensen meer en meer met elkaar verbonden raken, moeten we leren elkaar te tolereren en te leven met het feit dat sommigen dingen zeggen die ons niet aanstaan.’

Met de wijsheid van Russell in het achterhoofd kun je niet anders dan met afgrijzen kennis nemen van de laatste kiezerspeilingen, twee maanden voor de Provinciale-Statenverkiezingen. Lees verder “Rottigheid”

‘Privatiseringsverdriet’: met dat beeldende woord vat oud-senator Roel Kuiper (ChristenUnie) de nefaste effecten samen van de neoliberale politiek om publieke diensten uit te leveren aan de markt. Kuiper was in 2012 de voorzitter van een parlementaire onderzoekscommissie uit de Eerste Kamer die de loep zette op de maatschappelijke onvrede die het beleid van privatisering en liberalisering teweeg had gebracht. Door zichzelf af te haken van de publieke diensten heeft de overheid ook de verantwoordelijkheid van zich weggeschoven voor basisvoorzieningen in de sfeer van de zorg, de huisvesting, het onderwijs, het openbaar vervoer én de energievoorziening. Mensen hebben daardoor minder grip op hun bestaan. Lees verder “Het privatiseringsverdriet schudt de liberalen wakker”

Zonder waarden die het bestaan meer diepte geven dan ‘leuk’ of ‘spannend’ krijgt de cultuur de eenvormigheid van een ritme in staccato: vlak en zielloos. Vandaar de weerzin van Anton Zijderveld tegen de ‘staccatocultuur’.

Wie anders kan Anton Zijderveld beter typeren dan Anton Zijderveld zelf? In een essay in De Groene (nr. 11, 2001) noemde hij zichzelf een ‘postcalvinist’, niet van de gereformeerde maar van de hervormde variant: Zijderveld, emeritus hoogleraar cultuursociologie in Tilburg en Rotterdam, stamde uit een Nederlands hervormd onderwijzersgezin. ‘Wat is een postcalvinist?’ vroeg hij zich af. Hij gaf dit antwoord: ‘Dat is iemand die niet meer in erfzonde, predestinatie en de paulinische verlossingsleer gelooft, maar daar psychisch wel een fikse tik van heeft overgehouden. Zo gruwt de postcalvinist van het adjectief “leuk” en het daarmee verbonden hedonisme. Feestjes en partijen zijn niet aan hem besteed, want er moet tenslotte in dit leven gewerkt worden, hard gewerkt. De postcalvinist wordt onrustig als hij niets omhanden heeft. En hij gruwt van emotioneel gewroet in de ziel, van gezeur over authenticiteit. Vooral de platte variant daarvan, die zich aandient als “lekker in je vel zitten”, is hem een doorn in het oog.’ Lees verder “Anton Zijderveld (21 november 1937 ~ 6 juli 2022)”

De overheid zélf creëert de aanhoudende crisissfeer rond de opvang van asielzoekers. Neoliberale kortzichtigheid en angst voor kiezerssentimenten zijn de oorzaak.

Niet voor niets had NRC op 21 mei twee pagina’s ingeruimd voor de hartverscheurende foto: hij vertelde in een oogopslag hoe de overheid in het aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel haar zorg voor mensen in nood verzaakt. Het is ’s avonds laat. Vluchtelingen, onder wie een moeder met een kindje op haar rug, laden hun spaarzame bezittingen, ingepakt in tassen van Intertoys en de Action, in een bagagewagen die achter een bus hangt. Het kindje had al lang willen slapen, maar in Ter Apel is geen plek – zoals zo vaak. Die nacht brengt de bus twintig asielzoekers van Zuidoost-Groningen naar de dichtstbijzijnde gemeente die bereid is hun noodonderdak te verlenen: het Brabantse Roosendaal, op een afstand van drieënhalf uur rijden. Lees verder “Opvangcrisis”