Essays

Meer voor onszelf, minder voor de ander, dat is het sentiment dat het kabinet-Schoof aan de kiezer toeschrijft. Maar verzet is mogelijk: de populisten hebben een achillespees.

Bij het aantreden van premier Dick Schoof, begin juli 2024, vroeg GroenLinks/PvdA-fractieleider Frans Timmermans hem welk ‘mensbeeld’ zijn kabinet motiveerde. Schoof liet merken dat hij weinig trek had in deze discussie, en vluchtte in de dooddoener dat zijn kabinet er ‘voor alle Nederlanders’ wil zijn. ‘Dat ga ik niet eindeloos herhalen’, zei hij, ‘daar ga ik niet eindeloos over praten.’ Lees verder “De ander kan barsten”

De leiderscultus en minachting voor andersdenkenden in de PVV staan haaks op het democratische ethos dat Pieter Omtzigt wil belichamen. Toch deelt hij in de machtsarrogantie die rechts tentoonspreidt.

Waarom de PVV naast de eigen leider Geert Wilders geen leden moet toelaten? Wilders’ rechterhand Martin Bosma, een van de voortrekkers van het ultra-rechtse populisme, gaf al eens het antwoord: ‘Infiltraties zullen dan aan de orde van de dag zijn.’ Hij vervolgde: ‘Linkse actievoerders, bijvoorbeeld kunstenaars, hebben al aangekondigd lid te zullen worden van de PVV. De ledenstructuur gaat ons straks vertellen dat de islam heus wel een godsdienst is en dat twee paspoorten best wel aanvaardbaar zijn.’

De PVV moest de poorten ook gesloten houden voor een jongerenorganisatie, schreef hij in 2010 in een nota waarin hij zijn bezwaren tegen democratisering van de PVV uiteenzette. ‘Een jongerenclub? Alsjeblieft niet. Allerlei niet-volwassenen zullen dan namens de PVV op de televisie verschijnen en dingen gaan roepen waarop we geen enkele invloed hebben.’
Lees verder “Gezakt voor de eerste vuurproef”

Na CDA en PvdA is de VVD de derde volkspartij die door verwaarlozing van de eigen ideologie in verval is geraakt. Het gevolg is dat polariserende in plaats van pacificerende krachten in het formatieproces aan zet zijn.

De capriolen van de VVD rond de kernwaarde in haar ideologie – vrijheid – zijn raadselachtig. In de kabinetsformatie zegt zij resoluut ‘nee’ tegen hernieuwde regeringssamenwerking met de partij waarmee ze in de paarse coalitie (1994-2002) allerlei nieuwe vrijheidsrechten in wetten verankerde, zoals dat op euthanasie of het homohuwelijk. Ze flirt daarentegen met de partij die uit religiehaat de afschaffing van vrijheidsrechten als de godsdienst- en de onderwijsvrijheid tot haar DNA rekent, om moslims het leven zuur te maken.

Met recht en reden roept de keuze van lijsttrekker Dilan Yesilgöz om GroenLinks-PvdA te blokkeren en aan te schurken bij de PVV de vraag op: is de VVD in haar ideologische verwardheid eigenlijk nog wel een liberale partij? Lees verder “Met het bleekwater weggespoeld”

Met haar haatretoriek heeft de PVV een recordwinst behaald. De aardverschuiving naar ultrarechts zet de formatie op scherp, waarbij de sleutel ligt bij Omtzigts NSC. Houdt deze partij haar blokkade van Wilders vol?

Je mocht hopen dat het niet zou gebeuren in een land dat ooit prat ging op een traditie van ruimdenkendheid, nuchterheid en tolerantie, maar het is nu toch realiteit. Met meer dan een verdubbeling van haar zeteltal tot 37 krijgt de PVV, een xenofobische en nationalistische politieke partij, verreweg de grootste fractie in de Tweede Kamer.

Eén op de vier Nederlanders stemde op politici die in hun retoriek het zwavelzuur mengen van haat jegens iedereen die hun vreemd is, moslims voorop. Dit is het schrikbeeld: premier Geert Wilders op het bordes van Huis ten Bosch, omringd door geestverwante ministers die hun politiek van verachting omzetten in wetten. Lees verder “De vlag kan halfstok”

Van marketingmachine terug naar de eigen idealen: zo kun je de koerscorrectie typeren die het CDA onder Henri Bontenbal uitvoert. Na het zielloze ‘Nu doorpakken!’ van zijn voorganger is zijn leiderschap de belofte van een nieuw begin.

Naast zijn Kamer-lidmaatschap heeft CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal een onalledaagse liefhebberij: het schrijven van ‘inspiratieportretten’. Zo noemt hij zijn korte essays over filosofen, theologen, kunstenaars, aan wie hij zijn ideeën over politiek en samenleving scherpt. Het portret dat hij in het voorjaar schreef gaat over toneelschrijver Václav Havel (1936-2011), de leider van het verzet ten tijde van het communistische knevelregime in Tsjecho-Slowakije en na de val van de Muur de eerste president van dat land.

Wat Bontenbal aanspreekt in Havel, naast zijn moed oog in oog met de dictatuur, is het houvast dat hij zocht in wat hij ‘hoop’ noemde. Hoop was voor Havel niet synoniem met optimisme, oftewel ongeschokt vertrouwen dat het goed zal komen: de Muur moest nog vallen toen hij over dit thema zijn gedachten liet gaan. Hoop was voor hem wel een conditie van de geest, een kracht die hem ook als politieke gevangene weerbaar maakte tegen de pogingen van de communisten hem te breken. Lees verder “Op hoop en zegen”

De SP richt haar pijlen in de campagne vooral op de partij die het dichtst bij haar staat, GroenLinks-PvdA. Dat maakt haar streven naar deelname in de volgende regeringscoalitie niet heel geloofwaardig.

Bij de SP lijken ze er radeloos van te worden. Hun gelijk met hun niet-aflatende kritiek op de vloek van de marktwerking in de publieke diensten is schrijnend zichtbaar in het tekort aan betaalbare woningen, de wachtlijsten in de zorg en de ongelijke kansen op goed onderwijs, om een aantal in het oog springende voorbeelden te noemen, en toch zakt de partij elke keer weer verder weg in de kiezersgunst.

Hoe kan dat? Waar blijft de beloning voor haar gelijk? Voor die ongerijmdheid zijn vele verklaringen, maar deze hoor je zelden in SP-kringen: de partij heeft misschien wel gelijk, maar lijkt het niet te willen krijgen. Lees verder “SP’s isolement”

In de politieke retoriek over ‘de gewone’ of ‘nuchtere’ Nederlanders zit de verborgen boodschap dat er ook ongewone Nederlanders zijn. Bij hen vind je werkelijk nuchtere realiteitszin, anders dan VVD, BBB en hun geestverwanten willen doen geloven.

Met vijf zetels is de partij De Gewone Man de grootste in de gemeenteraad van Oirschot. ‘Veel meer koopwoningen dan sociale huurwoningen’, luidt een van de programmapunten waarmee De Gewone Man kiezers aan zich bindt. Sociale huurwoningen trekken veel ‘niet-Oirschotse mensen’, leert de ervaring volgens de partij. ‘Uiteraard moeten deze mensen ergens wonen’, erkent De Gewone Man wel, maar Oirschot moet toch vooral voor Oirschotse mensen bouwen.

De Gewone Man, inclusief de wethouder en de steunraadsleden met twaalf witte mannen actief in de raad, is opgericht in 1974, in de tijd dat de gewone man nog een man was. Tegenwoordig is hij/zij in het politieke jargon van beiderlei kunne en wordt hij/zij aangeduid met het genderneutrale ‘gewone Nederlander’, ‘normale hardwerkende Nederlander’, of ‘nuchtere Nederlander’. Lees verder “Liever ongewoon”

In het debat over bestaanszekerheid tekenen zich de contouren af van een nieuwe sociale coalitie. Partijen die inzien dat ook anderen dan ‘hardwerkende Nederlanders’ recht hebben op overheidssteun staan daarin tegenover de VVD, de erflater van het neoliberalisme.

Ze zijn er nog, de politici die redeneren volgens de neoliberale logica dat succes de eigen verdienste van mensen is en tegenslag hun eigen schuld. In de VVD’er Henk Kamp krijgt de meest cynische variant van die geloofsleer een gezicht.

Kamp wist het zeker: in 2010, het jaar dat hij aantrad als minister van Sociale Zaken, was het aantal fraudeurs onder de mensen met een uitkering het dubbele van wat de officiële cijfers aangaven. De tegenwerping van zijn ambtenaren dat het juist bleek mee te vallen met de fraude – hooguit vijf procent van de uitkeringsgerechtigden overtrad moedwillig de regels – was volgens de minister niet meer dan ‘een beeld’ dat zij hadden.

En dat kon niet kloppen, meende Kamp, want: ‘Het is in strijd met wat in het land leeft.’ Lees verder “Een recht, geen genadegift”

In recente lezingen hameren BBB-leider Caroline van der Plas en GroenLinks-PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans beiden op het belang van gemeenschapszin. Bij de eerste leidt die tot uitsluiting, bij de tweede tot insluiting.

Frans Timmermans, lijsttrekker van GroenLinks-PvdA, vroeg Hans van Mierlo of hij eens met hem van gedachten kon wisselen toen hij in 2009 de 5 mei-lezing moest uitspreken. De oud-D66-leider had de tijd: op weg naar een buffet met de president van Ghana was hij op het Binnenhof over een rode loper gestruikeld en had zijn heup gebroken. Bij hem thuis in Amsterdam spraken ze uren over de verzuilde wereld van weleer in het katholieke zuiden, waaruit zij beiden afkomstig waren – Van Mierlo als telg uit een Bredaas bankiersgeslacht, Timmermans als nakomeling van een mijnwerkersfamilie in Heerlen. Lees verder “Je mindere ik in het hok houden”

Met hun vrijages met radicaal-rechts zijn VVD en BBB een flink eind gedaald op de rechtsstatelijke meetlat. Dat vergroot de kansen op een principiëlere regeringscoalitie.

Welke politiek strategen bij de VVD zouden hebben bedacht dat de liberalen hun blokkade van de giftig rechtse partij van Geert Wilders maar beter konden beëindigen? Met de achteloze opmerking dat zij uitsluiting van de PVV in coalitieonderhandelingen ‘Haags gedoe’ vindt, heeft VVD-lijsttrekker Dilan Yesilgöz de geloofwaardigheid van haar partij in één keer te grabbel gegooid. Lees verder “Opgerekte principes”

De grote dwaling in politiek en journalistiek is dat een realist zijn eigen emoties zou moeten uitschakelen. In Groningen kampen ze nu met de gevolgen van dat misverstand.

Henk Vredeling, minister van Defensie in het kabinet-Den Uyl (1973-77), had een kort maar krachtig antwoord paraat voor hoge militairen die uit onvrede met zijn beleid publiekelijk overwogen op te stappen. ‘De generaal die met ontslag dreigt’, zei hij, ‘die heeft het al.’

Premier Mark Rutte reageerde in 2018 heel anders op soortgelijke chantagepolitiek toen Shell en Unilever dreigden voor een andere vestigingsplaats dan Nederland te kiezen als het kabinet de dividendbelasting niet zou afschaffen. Hij beschouwt het als een van zijn ‘grootste fouten’ dat hij als gevolg van politieke tegendruk de multinationals niet hun zin heeft kunnen geven. ‘Over de dividendbelasting: hadden we die maar afgeschaft! Wat is het jammer dat dat niet is gebeurd!’ aldus Rutte. ‘We zijn daardoor twee van onze kroonjuwelen, twee van de grootste ondernemingen in Europa, kwijtgeraakt.’ Lees verder “Hoofd en hart”

Overal in de EU verwerven anti-Europese partijen meer invloed. Dat roept de vraag op wat de BoerBurgerBeweging eigenlijk met Europa wil. Argwaan is op z’n plaats.

De Amerikaanse presidentsverkiezingen zullen volgens Joe Biden gaan om ‘de ziel van Amerika’. Volgens commentator David Brooks is dat een rake karakterisering van de inzet in de strijd die hij in 2024 met zijn Republikeinse opponent zal moeten voeren. In de ‘ziel’ van een natie zit haar ‘morele essentie’ verborgen, en dat is volgens Brooks precies wat op het spel staat als Donald Trump de kandidatuur voor de Republikeinen in de wacht zou slepen. ‘Het trumpisme is de belichaming van een ethos dat de ziel bedekt’, schreef hij in zijn column in The New York Times, ‘of, om preciezer te zijn, een ethos dat de ziel doodt onder de heerschappij van het ego.’ Zie Trump: in zijn amorele wereld zijn wreedheid en oneerlijkheid vaardigheden die de sterken tegen de zwakken mogen inzetten om te overleven – en dus gerechtvaardigd. Lees verder “Ontzield Europa”

Lokale besluiten kunnen landelijke repercussies hebben. Zo zet de PvdA met haar solotoer in vier provincies een stap terug in het proces van eenwording met GroenLinks.

We konden weten dat het ‘noaberschap’ dat de BBB naast de gezelligheid van bier, barbecue en bitterballen aanprijst als een Nederlandse kwaliteit ophoudt als mensen in nood uit het buitenland hier aankloppen. Dat bleek al uit de ‘totale asielstop’ die de BBB in het spoor van JA21, FvD, PVV en Van Haga wenst, en dat bleek opnieuw uit de 4 mei-tweet van BBB-leider Caroline van der Plas. De dodenherdenking is voor ‘ONZE oorlogsslachtoffers’, twitterde ze, dus bleef zij weg toen de Oekraïense president Zelensky op 4 mei in Den Haag was om meer wapens voor zijn belegerde land te vragen. Lees verder “Ongepast zwijgen”

Van vooruitgangsgeloof naar vooruitgangspessimisme: dat lijkt een van de grote breuken van deze tijd. Waar komt deze omslag vandaan? ‘Het neoliberalisme is de bron van de permanente onzekerheid waaronder mensen gebukt gaan.’

In een tram in Warschau hoorde de Poolse filosoof Leszek Kolakowski (1927-2009) eens deze oproep: ‘Wilt u achteruit naar voren gaan?’ Behalve de grappige ongerijmdheid sprak de politieke metafoor die hij in de woorden van de conducteur hoorde hem aan. Kolakowski gebruikte ze als motto voor een essay waarin hij het conservatisme met z’n ingebakken scepsis over vernieuwingsdrift aanprees als kritisch tegenwicht voor het vooruitgangsgeloof in het liberalisme en het socialisme. De optimistische inslag van die ideologieën was ‘ongeloofwaardig en strijdig met de ervaring’, schreef hij, want de geschiedenis leert dat er nooit echt een happy ending zal zijn. Lees verder “Achterwaarts de toekomst in”

Het CDA heeft het lot van het kabinet verbonden aan het destructieve avonturisme van de BBB. Beginselvast zijn de christen-democraten daarmee allesbehalve.

Deze keer spotte ik ze op 17 februari voor het eerst, de lepelaars die elk jaar voor het broedseizoen terugkeren naar het Leidse polderpark Cronesteyn. De ooievaars zijn ook gearriveerd. De kolonie aalscholvers groeit gestaag: in het plukje bomen waarin ze overnachten telde ik er onlangs dertig. Even verderop, langs de autoweg N11, begint het land van de omgekeerde vlaggen, de gesteriliseerde gronden van de industriële landbouw waarop al het dierlijke en plantaardige leven is verdwenen dat de boeren niet economisch kunnen exploiteren. Lees verder “Meeloper”