Essays

De Nederlandse overheid doet niet meer wat de grondwet haar opdraagt: de bestaanszekerheid en vrijheid van mensen beschermen. Ze heeft zich te ver teruggetrokken. De politieke gifmengers spinnen er garen bij.

Langs de Ringvaart, ter hoogte van Aalsmeerderbrug, stond jarenlang een achtergelaten VW-kever, in steeds verdergaande staat van verval. De treeplank hing op half zeven, de roest vrat zich steeds verder naar buiten, de auto kon niet meer voor- of achteruit. Sinds begin dit jaar zat er een rood stickertje op, met de mededeling dat de gemeente de auto op kosten van de eigenaar zou verwijderen. Het verbleekte door de inwerking van zon en regen, en na verloop van tijd was het niet meer leesbaar.

Het kost niet veel moeite in het treurige kevertje een metafoor te zien voor de armoedige toestand waarin de overheid verkeert. Lees verder “Een patroon van onvermogen”

De samenleving segregeert meer en meer langs de breuklijnen tussen rijk en arm. Dat geldt zowel in fysieke zin, met scheidingen in de publieke ruimte, als in sociaal-economische zin. Heling zal lastig zijn na dertig jaar neoliberalisme.

Een met bloemen gemaskeerde inbreuk op het sociale leven van Leiden: zo kun je de ingreep typeren die de Universiteit Leiden in haar hoedanigheid van vastgoedondernemer deed in het Singelpark. Dat park slingert als een groen lint langs de Leidse singels. In het deel waarvan de grond in handen is van de universiteit, nabij de Sterrewacht, spitten graafmachines in het voorjaar van 2021 het gras om, waarna groenwerkers het vervingen door planten en bloemetjes. Achter de vriendelijk ogende actie ging een onvriendelijk doel schuil: het verjagen van de mensen die het grasveld gebruikten om langs de waterkant te zitten. Lees verder “Sociale ontbinding”

De dandy Fortuyn zette twintig jaar geleden, voordat hij werd vermoord, de politiek op haar kop. Zijn populistische kleinburgerlijke revolte sprak velen aan. ‘Met Fortuyn kwam het bouwwerk dat het bestel had gedragen, met de volkspartijen CDA, PvdA en VVD als fundament, aan zijn einde.’

Het mysterie dat Pim Fortuyn achterliet op 6 mei 2002 openbaarde zich ’s avonds op het Plein in Den Haag. Nog geen uur na de brute moordaanslag op hem liep daar, in het zicht van het Binnenhof, een uitzinnige menigte te hoop. De politie wist het gebouw van de Tweede Kamer op het nippertje met dranghekken af te sluiten, anders zou het onherroepelijk zijn bestormd. Tussen de massa achter de versperring stond het ‘Monster van het Laakkwartier’, de vervaarlijk uit de kluiten gewassen ex-bewaker van de radicaal-rechtse politicus Hans Janmaat, zij aan zij met een nette heer in groene loden jas, type beter betaalde Haagse advocaat. In het dagelijks leven twee gescheiden leefwerelden, nu verenigd in één kreet: ‘Melkert, moordenaar!’ Lees verder “‘Zak in de grond, jullie allemaal’”

De leiders van de coalitiepartijen kiezen voor een ministerspost, op Gert-Jan Segers (ChristenUnie) na. Een gemiste kans voor een cultuurbreuk. En voor Sigrid Kaag: in de Tweede Kamer zou zij daadwerkelijk haar ‘nieuwe leiderschap’ hebben kunnen laten zien.

Tot zover de nieuwe bestuurscultuur. Voor een breuk met de oude was dit besluit van Sigrid Kaag cruciaal: kiest ze voor de Tweede Kamer of voor het kabinet? In de verkiezingsstrijd was het bieden van tegenwicht aan de opeengehoopte macht bij de omnipresente Mark Rutte de onderliggende boodschap van haar inzet voor ‘nieuw leiderschap’, getrouw aan het democratisch ethos waarvoor D66 al in haar geboortepapieren tekende. Een keuze voor het fractieleiderschap in de Tweede Kamer, niet voor een ministerspost onder premier Rutte, ligt dan voor de hand, alleen al vanwege de disciplineringsregel dat het kabinet met één mond spreekt. Lees verder “Gecanceld: een nieuwe bestuurscultuur”

Het nieuwe kabinet wil het vertrouwen van de kiezers in de politiek vergroten. Als het Kaag en Hoekstra daarmee ernst is, dan offeren ze het ministerschap op en nemen ze zitting in de Kamer.

Voor een bestuurscultuur geldt wat voor elke cultuur een wetmatigheid is: een ommezwaai kan niet van bovenaf worden verordonneerd. Een cultuur krijgt vorm in een wisselwerking met gewoonten en gebruiken, waarden en normen. In het geval van een bestuurscultuur zijn dat de waarden die voor politici leidend zijn en de normen die ze daaruit afleiden voor hun spreken en handelen.

In dat licht bezien wordt het kabinet-Rutte IV onder een ongelukkig gesternte geboren, met een premier die ter wille van democratisch normherstel zijn ambt beter aan een ander had kunnen overdragen. Lees verder “Een nieuwe bestuurscultuur is het offer van een ministerschap wel waard”

De politieagenten die gewond raakten bij de ‘orgie van geweld’ (burgemeester Ahmed Aboutaleb) in Rotterdam en bij rellen in Den Haag en Roermond, de verpleegkundigen op wie de woede over de vastlopende zorg wordt afgereageerd, de huisarts bij wiens praktijk ’s nachts brand was gesticht: de mensen in de eerste lijn van de ordehandhaving en de gezondheidszorg vangen de klappen op in de opgefokte sfeer die rond de coronapandemie is ontstaan. Lees verder “Liever geen schuldigen aanwijzen”

Het zou een gemiste kans zijn als PvdA en GroenLinks nu nalaten de krachten te bundelen. Samen vormen zij het redelijke alternatief voor de populisten én kunnen zij politiek gewicht geven aan een klimaatbeleid dat ook sociaal rechtvaardig is.

Het is een waarheid als een koe: machtsvorming behoort tot het alfa en omega van de politiek. Toch vond Frans Timmermans het nodig in de NRC zijn linkse geestverwanten er nog eens aan te herinneren, met dit trefzekere zinnetje: ‘Alleen kunnen we lekker gelijk hebben, maar zullen we het nooit krijgen.’ Timmermans, vicevoorzitter van de Europese Commissie en oudgediende in de PVDA, meent dat zijn partij en GroenLinks nu het punaise poetsen over onzuiverheden in de leer van de ander en bijkomende sektarische scherpslijperij terzijde moeten schuiven en de krachten moeten bundelen, mogelijk met een fusie. Lees verder “Sterft, gij oude vormen”

Geen gebrek aan opgeklopt pandoer in de kabinetsformatie, wel aan serieuze aandacht voor reële problemen als de milieucrisis en de rechtsonzekerheid van mensen. De partijen letten meer op elkaar dan op het publieke belang.

Loze dreigbeelden over een ‘linkse wolk’, politiek destructieve blokkades, de bestaanscrisis in het CDA, inhoudsarme beloften over een andere bestuurscultuur hebben de kabinetsformatie op een dood spoor gebracht, maar zijn toch eerder symptomen dan de oorzaak van de malaise in de politiek. Dit zou weleens kunnen zijn wat haar echt opbreekt: een gebrek aan engagement met de kiezers. Lees verder “Een bestuur van terugtrekkende bewegingen”

‘Ze hebben zulke rare ideeën!’ was de doorsnee reactie op het speelse verzet van provo’s en hun geestverwanten tegen de bestaande orde. Maar zij bleken de ware realisten. Tegen het grimmige egoïsme van nu zou hun vrolijke vrijheidsgeest een geducht wapen zijn.

Op een goede ochtend in de zomer van 2020 stond hij daar opeens, in de voortuin van Roel van Duijn in Amsterdam-Slotervaart: een kabouter. Een onbekende had hem daar ’s nachts neergezet, maar dat vindt Van Duijn een al te prozaïsche formulering om zijn komst te beschrijven. Liever strooit hij wat magie in het verhaal, om de gebeurtenis uit de sfeer van het alledaagse te halen: ‘Een halve eeuw zijn de kabouters onder de grond gebleven. Nu is er eentje zelf aan komen wandelen en naast mijn voordeur komen staan.’ Lees verder “Het ludieke alternatief”

In het CDA-drama liep de geprononceerde politicus Pieter Omtzigt zich stuk op de koele bestuurder Wopke Hoekstra. Opvallend: in de formatie drijft Hoekstra juist op emoties en heeft de ratio hem – en Mark Rutte – in de steek gelaten.

Je kunt in het CDA de christen-democratie maar beter niet al te serieus nemen. Pieter Omtzigt is niet de eerste CDA’er die in zijn politieke handelen en denken trouw wil zijn aan het CDA-motto ‘partij van de samenleving’ en het dáárdoor heeft moeten afleggen tegen apparatsjiks die zijn onbewimpelde optreden als zand in de machine ervoeren. Zij versleten zijn vasthoudendheid in de toeslagenaffaire, waarin hij opkwam voor mensen die door de overheid in de vernieling waren gejaagd, voor ‘lastig’, hinderlijk voor de ‘eenheid’ en tekenend voor zijn gebrekkige gevoel voor verhoudingen. Lees verder “Omtzigt en zijn voorgangers”

De toeslagenaffaire laat zien hoe het populistische wantrouwen tegenover burgers de politiek de afgelopen jaren infecteerde. Wat meer wantrouwen graag, zei de Kamer van links tot rechts tegen het kabinet.

Jammer is dat, schreef Tommy Wieringa in zijn NRC-column: pas nu het leed is geschied, hoor je in politiek Den Haag alom spijtbetuigingen over hoe de overheid in de toeslagenaffaire ‘de menselijke maat’ uit het oog was verloren. ‘Vooraan in het proces hoor je nooit iemand over de menselijke maat’, aldus Wieringa.

Voor ‘menselijke maat’ kun je ook ‘vertrouwen’ lezen. Unisono wordt er aan het Binnenhof gezegd dat de overheid voortaan meer vertrouwen in de burgers moet hebben, nu uit het onderzoeksrapport ‘Ongekend onrecht’ blijkt hoe meedogenloos de Belastingdienst te werk ging in de bestrijding van mogelijke fraude met de kinderopvangtoeslag: een vergeten handtekening kon al voldoende zijn om ouders als laaienlichters te behandelen en voor straf financieel kaal te plukken. Lees verder “De populistische drift”