Kaalkap, platgereden bosgrond: tien jaar nadat Henk Bleker besloot dat Staatsbosbeheer zijn bossen moest exploiteren als bron van hout en vermaak zijn op de Utrechtse Heuvelrug de gevolgen te zien.
Foto: Mischa Keijser
‘Kijk, daar heb je er weer een!’ zegt Annelies Henstra met hoorbare ergernis. We zijn in het bos op de Amerongse Berg en Henstra wijst op een gezichtje dat met enkele oranjerode streken op een boom is geschilderd. Hier is iemand creatief met verf geweest. Ook al is het wellicht onschuldig ge-fröbel van een houtvester, zij kan het niet anders opvatten dan als subtiele pesterij van Staatsbosbeheer jegens haar en anderen die verontwaardigd zijn over de kaalkap hier. Lees verder “‘Dit is landbouw met bomen’”
Het verval van de VS onder Donald Trump verbaast politicoloog John Keane niet. Een machthebber die met repressie reageert op elke tegenspraak wordt vanzelf dom en gaat stuntelen. Dat gebeurt overal waar een despoot aan de macht komt.
Met de democratie is het als met een bergwandeling: omhoog is de wandeling zwaarder en de wil op je schreden terug te keren groter dan bergafwaarts. Met deze parafrase van een oude wijsheid van Machiavelli beschrijft de Australische politicoloog John Keane in zijn nieuwe boek The New Despotism het lot van de democratie in de recente geschiedenis.
Landen die de weg omhoog proberen te vinden na zich te hebben bevrijd van een dictatuur maakten nogal eens rechtsomkeert, uit teleurstelling over het resultaat van die inspanning. Democratie bleek niet als vanzelf synoniem met welvaart, vrijheid en geluk: de weerbarstige werkelijkheid logenstrafte die verwachting. Brazilië, Hongarije en Polen, om enkele sprekende voorbeelden te noemen, namen het pad terug. Dat zijn nu ‘fantoomdemocratieën’, met een woord van Keane. Verkiezingen worden daar nog wel gehouden, maar die fungeren als een façade waarachter despotische praktijken schuilgaan. Lees verder “‘Het Amerika van nummer 45 is een fantoomdemocratie’”
Met hun herstelplan smeden Angela Merkel en Emmanuel Macron Noord- en Zuid-Europa hechter aaneen en wapenen ze de EU tegen de nationaal-populisten. Nu de rest van de Europese leiders nog.
In zijn boek De passage naar Europa karakteriseert historicus en filosoof Luuk van Middelaar de politicus die het verschil kan maken als een ‘tijdkunstenaar’. Dankzij zijn gevoel voor het cruciale moment weet de politicus die deze kunst meester is wanneer hij de geschiedenis een beslissende draai kan geven en een doorbraak naar nieuwe verhoudingen kan forceren. Kortom, aldus Van Middelaar: ‘Hij schept feiten op de drempel van het ogenblik.’
In dat licht gezien, ontgaat je iets als je het Europese initiatief van Angela Merkel en Emmanuel Macron droogjes als een ‘herstelfonds’ betitelt of, dramatischer, als een ‘reddingsplan’. Met die termen uit het economische jargon mis je de politieke crux van hun plan voor een fonds van de gezamenlijke EU-lidstaten, bedoeld om het leed te verzachten in de landen die de coronacrisis het hardst treft. Lees verder “Op de drempel van het ogenblik”
Hoe ziet Nederland er over honderd jaar uit als we de natuur voortaan als leidend principe hanteren, in plaats van als obstakel voor landbouw, industrie en wonen? De Universiteit van Wageningen maakte een schets. Met veel groen en blauw.
Als het blad met de best ontwikkelde voelsprieten voor wat de lezers behaagt jouw project eruit pikt voor een artikel op zijn site, dan weet je dat je goed zit. Dat je met iets bezig bent wat aanspreekt, vrolijk stemt. Dus de makers van de kaart van Nederland in 2120, medewerkers van de Universiteit van Wageningen, waren blij verrast toen de Linda hun initiatief in de publiciteit bracht: hun beeld van onze leefomgeving over honderd jaar was kennelijk een schot in de roos. Lees verder “Geen doembeeld maar een groen beeld”
Donald Trump, Boris Johnson, Jair Bolsonaro, Viktor Orbán: zonder uitzondering vervallen de sterke mannen van deze wereld oog in oog met de coronacrisis in ontluisterend gestuntel. Altijd konden zij een vijand aanwijzen, degenen die het gevaar van buiten vormden, maar nu schuilt dat gevaar in hun eigen onvermogen om adequaat en proportioneel op de pandemie te reageren. In de coronacrisis zijn zij hun eigen vijand. Lees verder “De zwakste leider heeft de grootste mond”
De voorvechters van een fusie tussen PvdA en GroenLinks fixeren zich te veel op het premierschap. Eerdere linkse machtsdromen zetten rechts juist in het zadel. Links kan beter zijn visie op de huidige problemen aanscherpen.
Illustratie: Milo
‘Kies de minister-president. Kies Den Uyl’, stond er in vette letters op de verkiezingsaffiche van de PVDA in 1977. De dubbele betekenis in die slogan droeg een belofte in zich: met een stem voor Joop den Uyl zou je niet alleen voor de zittende minister-president kiezen, maar ook de prolongatie van zijn premierschap zeker stellen. Later dat jaar ontwaakten de kiezers die in de belofte geloofden met een kater. De stembusuitslag had de PVDA euforisch gestemd – de tien zetels winst waren in die tijd ongekend – maar de ontnuchterende uitkomst van een formatie van 208 dagen was dat Den Uyl naast het premierschap greep.
Ook al was ze de grootste partij, de PVDA belandde in de oppositie, zich verbijtend over dat tweede kabinet-Den Uyl dat er niet was gekomen en de aanblik van CDA-leider Dries van Agt als minister-president achter de regeringstafel, met VVD’er Hans Wiegel voldaan als vicepremier naast zich. Hoed je voor teleurstellingen: dat zou de les van deze geschiedenis kunnen zijn voor wie nu verwacht dat links zich een sterke positie in de strijd om de macht verwerft als PVDA en GroenLinks fuseren, of – op z’n minst – een gezamenlijke kandidaat-premier naar voren schuiven. ‘Waar wachten Asscher en Klaver nog op?’ schreef Volkskrant-columnist Bert Wagendorp vol ongeduld, ‘de macht ligt voor het oprapen.’ Lees verder “Een wanhoopssprong in het duister”
Anders dan haar politieke geestverwanten in Duitsland is het CDA bereid samen te werken met extreem-rechts, blijkt in Noord-Brabant. Zo gooit de partij haar eigen idealen te grabbel.
Illustratie: Milo
Dave Ensberg uit Breda, directeur van Jantje Beton en van Surinaamse afkomst, is een van de vele stemmen in het Twitteroproer dat ontstelde CDA’ers hebben ontketend nu hun partij het Forum voor Democratie (FvD) heeft uitgenodigd om met de VVD in Noord-Brabant het bestuurscollege te vormen. Ensberg vindt dat ‘zijn’ CDA ver uit de buurt van de partij van Thierry Baudet moet blijven. ‘In 2012 werd ik lid van het CDA en bestuurslid van CDA-Brabant’, schrijft hij. ‘Dat deed ik niet om acht jaar later mijn partij een coalitie te zien vormen met een politieke partij die mijn gemengde gezin beschouwt als het symbool van homeopathische verdunning van het boreale ras.’ Lees verder “Rentmeesterschap? Alleen als het uitkomt”
De intensieve landbouw verdreef de idylle uit het landschap. Elke wethouder kan een industrieterrein of distributiehal neerzetten. Door het verdwijnen van de landelijke regie is het landschap verramsjt.
Het uitzicht uit het huis aan de rand van het Friese gehucht Fiifhus, aan de oever van de Bolswarderzeilvaart, was zoals je je dat voorstelt bij ongerept platteland. Aan de andere kant van het water stond een oude boerderij, omgeven door kruidig grasland, dat in het voorjaar doorschoten was van het geel en wit van boterbloemen en madeliefjes. In de lucht veel kieviten, grutto’s en andere weidevogels. Je keek uit op het dorpje Wolsum, een paar honderd meter achter de boerderij. Inderdaad, een landschap zoals Jacques P. Thijsse het getekend zou kunnen hebben.
Dat was in de jaren tachtig. Anno nu is de boerderij verdwenen: gesloopt omdat het weggetje ernaartoe te smal en niet stevig genoeg was voor de zware tankwagen die tegenwoordig de melk ophaalt. Het weiland is een gladgeschaafde, drooggepompte vlakte van raaigras, zonder bloemen, kruiden, insecten en vogels. Het zicht op Wolsum wordt gedomineerd door drie zwartgekleurde voedertorens, naast een buitenproportionele schuur.
Hier zie je de ‘landschapspijn’ – het woord is van de Friese journalist Jantien de Boer – die de intensieve veeteelt op het platteland veroorzaakt. Lelijk is het uitzicht uit Fiifhus nog steeds niet, maar wie het beeld van veertig jaar geleden voor ogen heeft zal die pijn gewaarworden. De Boer, sinds dertig jaar redacteur van de Leeuwarder Courant, krijgt een soort ‘zeurend gevoel’ in haar borst als ze door Friesland fietst. ‘Een soort weemoed, maar dan scherper.’ Lees verder “Landschapspijn”
De boeren mogen niet als enigen verantwoordelijk zijn voor de omschakeling naar duurzame landbouw. Ze zijn onder meer afhankelijk van biotechnologische multinationals en het grootwinkelbedrijf. ‘Dit is gewoon superkrom.’
Annechien ten Have-Mellema, varkenshouder en akkerbouwer. Foto: Reyer Boxem
Cees Veerman oogt op de dag dat ik hem spreek lichtelijk vermoeid. Dat kan kloppen: hij heeft maar een paar uur geslapen. Tot vier uur ’s nachts zat hij op de trekker, om zijn zoons een handje te helpen bij de aardappeloogst op het familiebedrijf in de Hoeksche Waard. De hele week waren ze al bij het ochtendkrieken begonnen en niet voor elven ’s avonds gestopt, maar nu moesten ze ook ’s nachts doorhalen: het KNMI verwachtte regen. Het was zaak zo veel mogelijk aardappels te rooien vóór het land te drassig zou zijn om die zware machines te dragen.
Al kost het hem z’n nachtrust, Veerman geniet van zo’n gezamenlijke inspanning om de regen te vlug af te zijn. ‘Ook mensen uit het dorp komen helpen, zonder dat ze betaald willen worden. Om middernacht pauzeren we. Dan zitten we met z’n allen aan onze keukentafel, met een grote pan erwtensoep.’
Veerman, minister van Landbouw in drie kabinetten-Balkenende (2002-2007), emeritus hoogleraar in Wageningen en akkerbouwer in ruste, vertelt het verhaal ook om zijn stelling te onderstrepen dat een boerderij geen ‘normaal’ bedrijf is, vergelijkbaar met ondernemingen die hun productieproces exact kunnen calculeren. De natuur zal zich nooit volledig laten reguleren, hoe ver het rationalisatieproces in het agrarische bedrijf ook is voortgeschreden. ‘Regen kun je niet tegenhouden, op de zomer zal altijd de herfst volgen, er zijn ziekten en plagen’, zegt hij. Lees verder “In de steek gelaten”
‘Aardig zijn voor elkaar? Dat is niet echt iets voor onze familie’
Frans Bromet (75) is documentairemaker, zijn dochter Laura (49) Tweede-Kamerlid voor GroenLinks. Ze hebben veel idealen en ergernissen gemeen, maar hun levenshouding verschilt nogal. Zij: ‘Ik ben een optimist, en dat ben jij niet.’ Hij: ‘Ik ben een realist.’
Foto: Bob Bronshoff
Op weg naar het huis van Frans Bromet in Ilpendam kom ik een rode Canta tegen. Normaliter zou hij me waarschijnlijk niet zijn opgevallen, maar nu wel: in precies zo’n brommerautootje rijdt Bromet met zijn dochter Laura rond in zijn documentaire Alles van waarde (2012). Hij mopperend, zij tegensputterend dat hij niet over alles zo moet somberen.
Het brommerige geluid van de Canta past goed bij Bromets stemming, maar het knusse autootje, waarschijnlijk het kleinste vierwielige voertuig op de weg, is ook een mooie metafoor voor het onderwerp van de film: de onstuitbaar lijkende trend naar schaalvergroting. ‘Alom heeft het misverstand postgevat dat almaar groeien beter is dan klein blijven, hoewel we iets wat altijd groeit ook wel “kanker” noemen’, zegt Bromet ergens in de documentaire.
Als gevolg van de schaalvergroting hebben de managers veel macht gekregen: zij bewaken de ‘efficiency en doelmatigheid’ van de organisatie. De wijkverpleegster in Alles van waarde, radertje in een systeem waarin de zorg die zij biedt is geregistreerd als ‘product 12’, kan haar werk alleen nog naar behoren doen als zij de directieven vanuit de managementlaag negeert. Lees verder “Dubbelgesprek: Laura en Frans Bromet”
Al in de jaren zeventig ontstond het besef dat de intensieve landbouw tot een ecologische ramp zou leiden – met minister Sicco Mansholt, ooit dé promotor van grootschaligheid, als grote bekeerling. Maar pas vijftig jaar later is er kans op verandering.
In De Graanrepubliek van Frank Westerman is Boelo Tijdens op een tractor aan het werk op een van de tarwevelden van het familiebedrijf de Stocksterhorn in het Groningse Oldambt. Het land is zo weids en naakt, schrijft Westerman, dat de tractor aan het eind van de kavel achter de horizon is weggezakt. Boelo, 23 dan, logeert een paar weken bij zijn ouders om hen bij te staan in de drukke oogsttijd. In die tijd – het jaar is 1994 – is de prijs van een pond tarwe zo laag dat de bakker meer verdient aan wat hij rekent voor het snijden van het brood dat ervan wordt gemaakt. Mede om die reden heeft Boelo, in Maastricht net afgestudeerd als bedrijfseconoom, twijfels of hij zijn toekomst moet zoeken op de Stocksterhorn, hoezeer hem dat ook aan het hart gaat: de boerderij is al zes generaties in bezit van de familie.
Zijn opa zegt hem: ‘Boelo, doe het niet, begin er niet aan. Maak van de Stocksterhorn geen molensteen om je nek.’ Pas jaren later, ver in de dertig, hakt hij de knoop door. Hij slaat het advies van zijn grootvader in de wind en betrekt met zijn vrouw, een medisch specialiste die hij ontmoette toen hij in Amsterdam woonde, de boerderij. Lees verder “Klem in een onhoudbaar systeem”
Populistische politici willen het democratisch weefsel vernietigen. Laat ze niet onbelemmerd tot de centra van de macht doordringen, betoogt Marcel ten Hooven.
Illustratie: Hajo
Als initiatiefnemer van het referendum over de Brexit in 2016 is toenmalig premier David Cameron politiek de hoofdverantwoordelijke voor de rampzalige gok met de toekomst van het Verenigd Koninkrijk. Maar degene die de uitslag van het referendum het beslissende zetje gaf richting Leave, is Dominic Cummings, de man die de leus ‘Take back control’ bedacht, een slogan die zo verleidelijk is omdat hij appelleert aan het onbehagen dat in deze tijd bij veel mensen knaagt: het gevoel dat zij steeds minder grip hebben op hun eigen bestaan.
De Brexitpropagandist behoort nu tot de inner circle op Downing Street 10, en het zou heel goed kunnen dat hij Boris Johnson de martiale woorden in de mond heeft gelegd waarmee de premier zijn tegenstanders diskwalificeert, alsof hij een oorlog met ze heeft uit te vechten. Zij ‘collaboreren’ met Brussel, zei hij, en de wet waarmee zij een No Deal-Brexit blokkeerden is een ‘Surrender Bill’. Lees verder “Leg een cordon sanitaire rond revolutionairen”
Neoliberalisme heeft niets te maken met liberalisme. Het neoliberalisme eist absolute vrijheid voor de markt en veracht zowat het sociale leven. Het liberalisme zoals het is bedoeld, gruwt van deze ultrakapitalistische hardvochtigheid.
Illustratie Milo.
Met het neoliberalisme is het zoals met de neogotiek of het neoclassicisme: op het eerste gezicht lijkt het op het origineel, maar dat is het niet. Sterker nog: het neoliberalisme is wat het liberalisme niet is. Liberalen kunnen zich er daarom maar beter verre van houden. Lees verder “Wie kruipt er onder het bed van de neoliberaal?”
De uitslag van de Europese verkiezingen biedt hoop. De EU-landen blijken beter bestand tegen de verwoestende kracht van nieuw rechts, aangewakkerd door Donald Trump, dan landen buiten Europa.
Istanbul, september 2011. Op bezoek bij een Turkse familie, elf hoog in een flat in een buitenwijk van deze metropool, vraag ik een van de meisjes uit het gezin waarom zij zo graag wil dat haar land zich bij de Europese Unie aansluit. Als altijd is de verhouding tussen Turkije en Europa gespannen, vol wantrouwen over en weer, maar zij – een hoofddoek dragende studente – blijft hopen op een goede afloop. Lees verder “De schade van orkaan Donald”
Bij Studio Moio hoeven schoolverlaters en jongeren die dreigen uit te vallen zich niet aan te passen aan de normen van het reguliere onderwijs. Zodra die druk wegvalt, groeit hun eigenwaarde en ontstaat er ruimte voor verrassend talent.
De kooi staat symbool voor het onderwijssysteem dat gekooid is door allemaal financiële prikkels. Hij is gebouwd voor een kunstproject over schooluitval.
De enorme winden die dinosauriërs lieten, zouden die niet de oorzaak kunnen zijn geweest van de klimaatcrisis uit de oertijd? In de aardrijkskundeles ging de fantasie van Eva de Leeuw weer eens met haar op de loop toen de docent vertelde over een eerder tijdperk waarin de aarde als een broeikas opwarmde. Dat was ten tijde van het Krijt, meer dan 65 miljoen jaar geleden. Lees verder “Rebel in het schoolsysteem”
