In het nieuws
Donald Trump, Boris Johnson, Jair Bolsonaro, Viktor Orbán: zonder uitzondering vervallen de sterke mannen van deze wereld oog in oog met de coronacrisis in ontluisterend gestuntel. Altijd konden zij een vijand aanwijzen, degenen die het gevaar van buiten vormden, maar nu schuilt dat gevaar in hun eigen onvermogen om adequaat en proportioneel op de pandemie te reageren. In de coronacrisis zijn zij hun eigen vijand. Lees “De zwakste leider heeft de grootste mond” verder
Linkse samenwerking
De voorvechters van een fusie tussen PvdA en GroenLinks fixeren zich te veel op het premierschap. Eerdere linkse machtsdromen zetten rechts juist in het zadel. Links kan beter zijn visie op de huidige problemen aanscherpen.
‘Kies de minister-president. Kies Den Uyl’, stond er in vette letters op de verkiezingsaffiche van de PVDA in 1977. De dubbele betekenis in die slogan droeg een belofte in zich: met een stem voor Joop den Uyl zou je niet alleen voor de zittende minister-president kiezen, maar ook de prolongatie van zijn premierschap zeker stellen. Later dat jaar ontwaakten de kiezers die in de belofte geloofden met een kater. De stembusuitslag had de PVDA euforisch gestemd – de tien zetels winst waren in die tijd ongekend – maar de ontnuchterende uitkomst van een formatie van 208 dagen was dat Den Uyl naast het premierschap greep.
Ook al was ze de grootste partij, de PVDA belandde in de oppositie, zich verbijtend over dat tweede kabinet-Den Uyl dat er niet was gekomen en de aanblik van CDA-leider Dries van Agt als minister-president achter de regeringstafel, met VVD’er Hans Wiegel voldaan als vicepremier naast zich. Hoed je voor teleurstellingen: dat zou de les van deze geschiedenis kunnen zijn voor wie nu verwacht dat links zich een sterke positie in de strijd om de macht verwerft als PVDA en GroenLinks fuseren, of – op z’n minst – een gezamenlijke kandidaat-premier naar voren schuiven. ‘Waar wachten Asscher en Klaver nog op?’ schreef Volkskrant-columnist Bert Wagendorp vol ongeduld, ‘de macht ligt voor het oprapen.’ Lees “Een wanhoopssprong in het duister” verder
Politieke samenwerking CDA en FvD
Anders dan haar politieke geestverwanten in Duitsland is het CDA bereid samen te werken met extreem-rechts, blijkt in Noord-Brabant. Zo gooit de partij haar eigen idealen te grabbel.
Dave Ensberg uit Breda, directeur van Jantje Beton en van Surinaamse afkomst, is een van de vele stemmen in het Twitteroproer dat ontstelde CDA’ers hebben ontketend nu hun partij het Forum voor Democratie (FvD) heeft uitgenodigd om met de VVD in Noord-Brabant het bestuurscollege te vormen. Ensberg vindt dat ‘zijn’ CDA ver uit de buurt van de partij van Thierry Baudet moet blijven. ‘In 2012 werd ik lid van het CDA en bestuurslid van CDA-Brabant’, schrijft hij. ‘Dat deed ik niet om acht jaar later mijn partij een coalitie te zien vormen met een politieke partij die mijn gemengde gezin beschouwt als het symbool van homeopathische verdunning van het boreale ras.’ Lees “Rentmeesterschap? Alleen als het uitkomt” verder
Het platteland behoeft weer een landelijke visie
De intensieve landbouw verdreef de idylle uit het landschap. Elke wethouder kan een industrieterrein of distributiehal neerzetten. Door het verdwijnen van de landelijke regie is het landschap verramsjt.
Het uitzicht uit het huis aan de rand van het Friese gehucht Fiifhus, aan de oever van de Bolswarderzeilvaart, was zoals je je dat voorstelt bij ongerept platteland. Aan de andere kant van het water stond een oude boerderij, omgeven door kruidig grasland, dat in het voorjaar doorschoten was van het geel en wit van boterbloemen en madeliefjes. In de lucht veel kieviten, grutto’s en andere weidevogels. Je keek uit op het dorpje Wolsum, een paar honderd meter achter de boerderij. Inderdaad, een landschap zoals Jacques P. Thijsse het getekend zou kunnen hebben.
Dat was in de jaren tachtig. Anno nu is de boerderij verdwenen: gesloopt omdat het weggetje ernaartoe te smal en niet stevig genoeg was voor de zware tankwagen die tegenwoordig de melk ophaalt. Het weiland is een gladgeschaafde, drooggepompte vlakte van raaigras, zonder bloemen, kruiden, insecten en vogels. Het zicht op Wolsum wordt gedomineerd door drie zwartgekleurde voedertorens, naast een buitenproportionele schuur.
Hier zie je de ‘landschapspijn’ – het woord is van de Friese journalist Jantien de Boer – die de intensieve veeteelt op het platteland veroorzaakt. Lelijk is het uitzicht uit Fiifhus nog steeds niet, maar wie het beeld van veertig jaar geleden voor ogen heeft zal die pijn gewaarworden. De Boer, sinds dertig jaar redacteur van de Leeuwarder Courant, krijgt een soort ‘zeurend gevoel’ in haar borst als ze door Friesland fietst. ‘Een soort weemoed, maar dan scherper.’ Lees “Landschapspijn” verder
Boeren en de biolandbouw-transitie
De boeren mogen niet als enigen verantwoordelijk zijn voor de omschakeling naar duurzame landbouw. Ze zijn onder meer afhankelijk van biotechnologische multinationals en het grootwinkelbedrijf. ‘Dit is gewoon superkrom.’
Cees Veerman oogt op de dag dat ik hem spreek lichtelijk vermoeid. Dat kan kloppen: hij heeft maar een paar uur geslapen. Tot vier uur ’s nachts zat hij op de trekker, om zijn zoons een handje te helpen bij de aardappeloogst op het familiebedrijf in de Hoeksche Waard. De hele week waren ze al bij het ochtendkrieken begonnen en niet voor elven ’s avonds gestopt, maar nu moesten ze ook ’s nachts doorhalen: het KNMI verwachtte regen. Het was zaak zo veel mogelijk aardappels te rooien vóór het land te drassig zou zijn om die zware machines te dragen.
Al kost het hem z’n nachtrust, Veerman geniet van zo’n gezamenlijke inspanning om de regen te vlug af te zijn. ‘Ook mensen uit het dorp komen helpen, zonder dat ze betaald willen worden. Om middernacht pauzeren we. Dan zitten we met z’n allen aan onze keukentafel, met een grote pan erwtensoep.’
Veerman, minister van Landbouw in drie kabinetten-Balkenende (2002-2007), emeritus hoogleraar in Wageningen en akkerbouwer in ruste, vertelt het verhaal ook om zijn stelling te onderstrepen dat een boerderij geen ‘normaal’ bedrijf is, vergelijkbaar met ondernemingen die hun productieproces exact kunnen calculeren. De natuur zal zich nooit volledig laten reguleren, hoe ver het rationalisatieproces in het agrarische bedrijf ook is voortgeschreden. ‘Regen kun je niet tegenhouden, op de zomer zal altijd de herfst volgen, er zijn ziekten en plagen’, zegt hij. Lees “In de steek gelaten” verder
‘Aardig zijn voor elkaar? Dat is niet echt iets voor onze familie’
Frans Bromet (75) is documentairemaker, zijn dochter Laura (49) Tweede-Kamerlid voor GroenLinks. Ze hebben veel idealen en ergernissen gemeen, maar hun levenshouding verschilt nogal. Zij: ‘Ik ben een optimist, en dat ben jij niet.’ Hij: ‘Ik ben een realist.’
Op weg naar het huis van Frans Bromet in Ilpendam kom ik een rode Canta tegen. Normaliter zou hij me waarschijnlijk niet zijn opgevallen, maar nu wel: in precies zo’n brommerautootje rijdt Bromet met zijn dochter Laura rond in zijn documentaire Alles van waarde (2012). Hij mopperend, zij tegensputterend dat hij niet over alles zo moet somberen.
Het brommerige geluid van de Canta past goed bij Bromets stemming, maar het knusse autootje, waarschijnlijk het kleinste vierwielige voertuig op de weg, is ook een mooie metafoor voor het onderwerp van de film: de onstuitbaar lijkende trend naar schaalvergroting. ‘Alom heeft het misverstand postgevat dat almaar groeien beter is dan klein blijven, hoewel we iets wat altijd groeit ook wel “kanker” noemen’, zegt Bromet ergens in de documentaire.
Als gevolg van de schaalvergroting hebben de managers veel macht gekregen: zij bewaken de ‘efficiency en doelmatigheid’ van de organisatie. De wijkverpleegster in Alles van waarde, radertje in een systeem waarin de zorg die zij biedt is geregistreerd als ‘product 12’, kan haar werk alleen nog naar behoren doen als zij de directieven vanuit de managementlaag negeert. Lees “Dubbelgesprek: Laura en Frans Bromet” verder
De boer en de politiek
Al in de jaren zeventig ontstond het besef dat de intensieve landbouw tot een ecologische ramp zou leiden – met minister Sicco Mansholt, ooit dé promotor van grootschaligheid, als grote bekeerling. Maar pas vijftig jaar later is er kans op verandering.
In De Graanrepubliek van Frank Westerman is Boelo Tijdens op een tractor aan het werk op een van de tarwevelden van het familiebedrijf de Stocksterhorn in het Groningse Oldambt. Het land is zo weids en naakt, schrijft Westerman, dat de tractor aan het eind van de kavel achter de horizon is weggezakt. Boelo, 23 dan, logeert een paar weken bij zijn ouders om hen bij te staan in de drukke oogsttijd. In die tijd – het jaar is 1994 – is de prijs van een pond tarwe zo laag dat de bakker meer verdient aan wat hij rekent voor het snijden van het brood dat ervan wordt gemaakt. Mede om die reden heeft Boelo, in Maastricht net afgestudeerd als bedrijfseconoom, twijfels of hij zijn toekomst moet zoeken op de Stocksterhorn, hoezeer hem dat ook aan het hart gaat: de boerderij is al zes generaties in bezit van de familie.
Zijn opa zegt hem: ‘Boelo, doe het niet, begin er niet aan. Maak van de Stocksterhorn geen molensteen om je nek.’ Pas jaren later, ver in de dertig, hakt hij de knoop door. Hij slaat het advies van zijn grootvader in de wind en betrekt met zijn vrouw, een medisch specialiste die hij ontmoette toen hij in Amsterdam woonde, de boerderij. Lees “Klem in een onhoudbaar systeem” verder
NRC / Opinie / Politiek
Populistische politici willen het democratisch weefsel vernietigen. Laat ze niet onbelemmerd tot de centra van de macht doordringen, betoogt Marcel ten Hooven.
Als initiatiefnemer van het referendum over de Brexit in 2016 is toenmalig premier David Cameron politiek de hoofdverantwoordelijke voor de rampzalige gok met de toekomst van het Verenigd Koninkrijk. Maar degene die de uitslag van het referendum het beslissende zetje gaf richting Leave, is Dominic Cummings, de man die de leus ‘Take back control’ bedacht, een slogan die zo verleidelijk is omdat hij appelleert aan het onbehagen dat in deze tijd bij veel mensen knaagt: het gevoel dat zij steeds minder grip hebben op hun eigen bestaan.
De Brexitpropagandist behoort nu tot de inner circle op Downing Street 10, en het zou heel goed kunnen dat hij Boris Johnson de martiale woorden in de mond heeft gelegd waarmee de premier zijn tegenstanders diskwalificeert, alsof hij een oorlog met ze heeft uit te vechten. Zij ‘collaboreren’ met Brussel, zei hij, en de wet waarmee zij een No Deal-Brexit blokkeerden is een ‘Surrender Bill’. Lees “Leg een cordon sanitaire rond revolutionairen” verder
Liberalisme in crisis
Neoliberalisme heeft niets te maken met liberalisme. Het neoliberalisme eist absolute vrijheid voor de markt en veracht zowat het sociale leven. Het liberalisme zoals het is bedoeld, gruwt van deze ultrakapitalistische hardvochtigheid.
Met het neoliberalisme is het zoals met de neogotiek of het neoclassicisme: op het eerste gezicht lijkt het op het origineel, maar dat is het niet. Sterker nog: het neoliberalisme is wat het liberalisme niet is. Liberalen kunnen zich er daarom maar beter verre van houden. Lees “Wie kruipt er onder het bed van de neoliberaal?” verder
Hoe stormvast is Europa?
De uitslag van de Europese verkiezingen biedt hoop. De EU-landen blijken beter bestand tegen de verwoestende kracht van nieuw rechts, aangewakkerd door Donald Trump, dan landen buiten Europa.
Istanbul, september 2011. Op bezoek bij een Turkse familie, elf hoog in een flat in een buitenwijk van deze metropool, vraag ik een van de meisjes uit het gezin waarom zij zo graag wil dat haar land zich bij de Europese Unie aansluit. Als altijd is de verhouding tussen Turkije en Europa gespannen, vol wantrouwen over en weer, maar zij – een hoofddoek dragende studente – blijft hopen op een goede afloop. Lees “De schade van orkaan Donald” verder
Eigenzinnig onderwijs bij Moio
Bij Studio Moio hoeven schoolverlaters en jongeren die dreigen uit te vallen zich niet aan te passen aan de normen van het reguliere onderwijs. Zodra die druk wegvalt, groeit hun eigenwaarde en ontstaat er ruimte voor verrassend talent.
De enorme winden die dinosauriërs lieten, zouden die niet de oorzaak kunnen zijn geweest van de klimaatcrisis uit de oertijd? In de aardrijkskundeles ging de fantasie van Eva de Leeuw weer eens met haar op de loop toen de docent vertelde over een eerder tijdperk waarin de aarde als een broeikas opwarmde. Dat was ten tijde van het Krijt, meer dan 65 miljoen jaar geleden. Lees “Rebel in het schoolsysteem” verder
Maak stuk wat in de weg staat
In de ogen van Thierry Baudet is vooruitgang achteruitgang en de Europese rechtsstaat een onrechtvaardige institutie. Dat maakt nieuwsgierig naar zijn visie op democratie. De conclusie: het is logisch dat hij in Trump en Orbán geestverwanten ziet.
Met twee zetels in de Tweede Kamer en dertien in de Eerste is Forum voor Democratie (FvD) volgens zijn leider het ‘vlaggenschip van de renaissance’ – en niet alleen in Nederland: de ‘grote taak’ is een ‘Europese renaissance’ teweeg te brengen.
Die taak stelde Thierry Baudet zijn partij op het oprichtingscongres, ruim twee jaar geleden. Aan pompeuze woorden heb je nooit gebrek bij hem. Lees “De omgekeerde wereld van Baudet” verder
De uitholling van Nederland: De oplossingen
Na dertig jaar ontmanteling van de verzorgingsstaat hebben burgers het vertrouwen in de overheid verloren. Optrekken naar Den Haag om het tij te keren is niet genoeg. Professionals moeten opstaan tegen marktwerking in hun publieke diensten.
De vrouw aan de balie van de huisartsenpraktijk in Leiden liet haar verontwaardiging luid en duidelijk horen. Al jarenlang schreef de dokter haar een specifiek soort maagzuurremmer voor: andere merken hadden bij haar bijwerkingen als misselijkheid en diarree. En nu kon dat opeens niet meer en moest ze aan een ander middel? Wilden ze haar soms misselijkheid en diarree bezorgen? Lees “‘Politici zijn zelf onderdeel van het probleem’” verder
Geen meter verder
Anders dan de naam suggereert is het Forum voor Democratie de democratische rechtsstaat niet goed gezind. Hoe moeten andere partijen zich tegenover het FVD opstellen nu de partij van Thierry Baudet in de Eerste Kamer de grootste wordt? Samenwerken zit er niet in, maar de vraag is wel hoever de VVD en CDA meebuigen.
Uit het beslissende CDA-congres dat in oktober 2010 de knoop moest doorhakken over samenwerking met de PVV is dit de zin die de tijd heeft overleefd: ‘Doe dit de partij niet aan, doe dit het land niet aan.’ Voor oud-minister van Justitie Hirsch Ballin was het zonneklaar dat de christendemocraten geen politiek verband moesten aangaan met een groepering waarvan ook toen, nog voor leider Geert Wilders over ‘nep-parlement’ en ‘nep-rechters’ begon, vaststond dat ze lak had aan de democratische rechtsstaat. Lees “Winst op rechts” verder
Dertig jaar neoliberalisme
Met de ontmanteling van de verzorgingsstaat hebben opeenvolgende kabinetten het sociaal contract tussen overheid en burgers eenzijdig verbroken. Mensen kunnen er niet meer op rekenen dat de overheid er voor hen is en verliezen het vertrouwen.
Het was een dubbeltje op z’n kant: bijna waren jongeren in Noord-Holland die zijn aangewezen op intensieve zorg plots daarvan verstoken geweest. Voor de onderhandelingen met de jeugdzorginstellingen over de tarieven hadden de gemeenten in die provincie ambtenaren van hun afdelingen contractmanagement ingezet. Niet alleen boden ze irreëel lage vergoedingen, ook eisten ze dat de hulpverleners elk uur dat ze werkten in detail zouden gaan administreren en gaven ze geen ruimte voor loonsverhogingen. Lees “De uitholling van Nederland” verder