Degene die het werk doet beslist niet meer hoe het moet worden gedaan. Die zeggenschap is verschoven naar de procesmanagers en kostenbeheersers. De omgekeerde wereld, eigenlijk.
In de huidige werkcultuur is het streven naar efficiëntie zodanig doorgeschoten dat voor ‘ervaringen, intenties en zingeving’ – dat wat het leven interessant maakt – geen ruimte is. Of de meetmanie de kwaliteit van het werk bevordert is twijfelachtig.
De adressering in meisjeshandschrift luidde niet meer dan: ‘Oma, Oud Ade’, maar het was postbode Ton Plugge zijn eer te na om de ansichtkaart als onbestelbaar terzijde te leggen. ‘Het was tegen Kerstmis. Ik dacht: ik mag zo’n meissie toch niet teleurstellen?’ vertelt hij. ‘Dus ik vraag de mevrouw van het dorpswinkeltje: welke oma zou dat nu kunnen wezen? Ze gaf me vier mogelijke adressen. En ja, één ervan was raak! Da’s zo mooi hè, als dat lukt.’
Plugge liep jarenlang zijn ronde in Oud Ade, een dorp in de buurt van Leiden, en hij heeft er een vat vol verhalen en anekdotes aan overgehouden. Eerder bezorgde hij de post in de Leidse Pieterswijk. Hoewel dat jaren geleden is, kan hij je nog steeds vertellen wie waar en op welk huisnummer woonde. Na zijn pensioen bracht hij zijn PTT-uniform naar kledingverhuurbedrijf Hoppezak, met enige spijt, want hij was gehecht aan de grijze pet, de stropdas, het jasje met koperen knopen en de kamgaren broek, ook al was die stof wel erg stug: ‘Je kon die broek rechtop in de hoek zetten als je ’m had uitgetrokken.’
Hij denkt niet dat oma in Oud Ade haar ansicht nu nog bezorgd zou krijgen. ‘Daar hebben die gasten tegenwoordig helemaal de tijd niet voor, joh, om zo’n adres op te snorren’, zegt hij over de postbodes die nu zijn oude ronde lopen. ‘Ze krijgen voor twee uur per dag of zo uitbetaald en dan moeten ze het hele zwikkie hebben afgewerkt. Da’s krap, hoor. Het moet allemaal snel. Vlug, vlug, want tijd kost geld.’
Postbode is een van die vakken die van hun beroepstrots zijn ontdaan, als gevolg van de moderniseringsdruk om het werk – zo heet het in de taal van het management – ‘efficiënter en doelmatiger’ te maken. De eigen methodes die Plugge en zijn collega’s ontwikkelden om alle post in de juiste bus te krijgen, hebben plaatsgemaakt voor de pseudo-zekerheid van het ‘track and trace-systeem’: ‘U kunt uw bezorger vandaag tussen 9 en 17 uur verwachten.’
‘Er is een groeiende korst van gewichtdoenerige figuren die onze bedrijven, scholen en andere organisaties nutteloos belast’
Van commerciële ondernemingen tot publieke instellingen: onder de druk om bedrijfsprocessen te rationaliseren zijn in alle sectoren van de arbeidsmarkt de rollen omgedraaid. Degenen die het werk doen, hebben niet meer de beslissende stem over hoe het moet worden gedaan. De zeggenschap is verschoven naar degenen met verstand van procesmanagement en kostenbeheersing, van controlemethodes, prestatiemetingen en functioneringsgesprekken. Het fenomeen doet zich voor dat functies hoger worden gewaardeerd, in geld en in status, naarmate ze verder af staan van de werkvloer. Journalist Geert Mak hekelde die tendens: ‘Er is een groeiende korst van gewichtdoenerige figuren die onze bedrijven, scholen en andere organisaties nutteloos belast, die parasiteert op winst en rendement, die ons, uitvoerders, het leven steeds zuurder maakt, de nieuwe nomenklatoera, de arrogante regentenkliek van deze tijd.’
Verschenen in De Groene Amsterdammer nr. 44 (31 oktober 2018).