Democratie & Rechtsstaat

De maatschappelijke realiteit paste niet in het straatje van het kabinet-Schoof, vandaar al die rammelende wetten. Als enige heeft de VVD kans op terugkeer in de regering, mits de liberalen hun realiteitszin hervinden.

Hoe komt het nu werkelijk dat het kabinet-Schoof een jaar van stilstand en achteruitgang opleverde? Naast evidente oorzaken als gebrek aan cohesie in de regeringscoalitie, stuntelende bewindslieden, beleid dat louter uit luchtfietsen bestaat, is een verklaring voor de wanprestatie van het kabinet te vinden in een debat over de regeringsverklaring, en dan niet die van Schoof zelf maar die van het kabinet-Rutte I (2010-2012).

De rechts-radicale populisten van de PVV droegen toen voor het eerst regeringsverantwoordelijkheid, zij het in een geforceerde gedoogconstructie met Geert Wilders. Hij schiep zichtbaar genoegen in de minachting die hij voor tegenstanders als Femke Halsema (GroenLinks), Alexander Pechtold (D66) en Job Cohen (PvdA) tentoonspreidde. ‘De Haagse regentenkliek en de linkse grachtengordelelite staan huilie huilie te doen op de gang’, zei hij. ‘Moet je ze horen piepen! Meisje Halsema met haar natte oogjes, haar kroeldoek verbeten in haar mond, smijt met poppen. De heer Pechtold staat met een pruillipje bij de interruptiemicrofoon.’

Lees verder “Lastig, die realiteit”

Dankzij zijn gevoel voor theater en verbale gaven was VVD’er Hans Wiegel ‘de beste oppositieleider sinds de oorlog’, volgens zijn tegenstander én vriend Ed van Thijn. Een populist was hij zeker niet.

Opland, destijds cartoonist van de Volkskrant en De Groene, tekende hem in de jaren zeventig steevast met een snottebel, want dat was die Hans Wiegel: een rechtse snotjongen. Cherry Duyns schreef in de Haagse Post hilarische en afzeikerige reportages over hem. Hans Wiegel, net dertig toen hij in 1971 aantrad als VVD-leider, was voor links de personificatie van het rechtse kwaad.

Alleen verstokte VVD-haters met een vastgeroest denkraam zullen hem nog steeds zo zien. Hun ontgaat de gelaagdheid in zijn politieke persoonlijkheid. Lees verder “Hans Wiegel (16 juli 1941 – 19 mei 2025)”

De VVD heeft zich overgeleverd aan een partij die ondanks blaffende blufpraat nog nooit iets constructiefs tot stand heeft gebracht. Andere partijen zullen dus de rechtspopulisten moeten ‘verslaan’.

Het liberalisme is ‘het enige antwoord’ op het populisme en zal het uiteindelijk ‘verslaan’, zei Dilan Yeşilgöz op het najaarscongres van de VVD. Dat is nogal een hersenkraker van de leider van de partij die in het kabinet-Schoof gemene zaak maakt met de PVV, een politiek verbond waarvan Yeşilgöz in haar congresrede zelf zei: ‘Nu hebben we eindelijk een meerderheid om onze oplossingen door te voeren.’

Met haar aanmatigende uitspraak diskwalificeerde zij impliciet de sociaal-democratie en de christen-democratie als ideologische wapens tegen de rechts-populistische eenmanspartij van Geert Wilders, hoewel GroenLinks-PvdA en het CDA anders dan de VVD juist vasthielden aan hun principiële ‘nee’ tegen regeringssamenwerking met de PVV.

Alleen dat al maakt Yeşilgöz’ stelling dat het liberalisme ‘het enige antwoord’ is op het populisme nogal vergezocht. Lees verder “Getrouwd met de PVV”

Het is een boude bewering, maar toch niet uit de lucht gegrepen: het kabinet-Schoof heeft weinig op met de Nederlandse samenleving. En dat niet alleen omdat het kabinet met zijn bestuurlijke lamlendigheid en incompetentie de grote maatschappelijke problemen verergert in plaats van bestrijdt, en dus het tegenoverstelde doet van wat je van het landsbestuur verwacht.

Een onvolledige opsomming: het vergroot de ongelijkheid, het verslechtert de leefomgeving van mensen met meer asfalt en minder natuur, het laat de opvang van asielzoekers in het honderd lopen, het vergroot de verkeersonveiligheid, het sukkelt met de beteugeling van de klimaatcrisis, het laat de milieuramp die de agro-industrie veroorzaakt op z’n beloop, het laat jonge mensen op zoek naar een betaalbare woning in de kou staan. Je vraagt je af: is het een schreeuw in de nacht of meent fungerend NSC-fractievoorzitter Nicolien van Vroonhoven daadwerkelijk dat het kabinet van stilstand en achteruitgang ‘met volle kracht’ vooruit kan na de bijna-crisis rond het vertrek van staatssecretaris Nora Achahbar?

Het heeft veel weg van een methode om het eigen falen te maskeren: de driftige reflexen waarmee het kabinet reageert op kritische stemmen uit de samenleving. Het put daarbij rijkelijk uit het repressieve repertoire, met woorden als straffen, verbieden, hard aanpakken, controleren, inperken, aan banden leggen.

Inperking van het demonstratierecht is een van de maatregelen die het kabinet wil nemen tegen lastige burgers en actiegroepen. In het coalitie­akkoord is afgesproken dat er in de wet een ‘scherp onderscheid’ moet komen tussen demonstraties en ‘ordeverstorende acties’ en tussen demonstranten en ‘notoire relschoppers’. Lees verder “Allergisch voor kritiek”

Is de VVD nog een liberale partij? Nee, althans allengs minder, naarmate zij meer op de repressieve toer gaat tegen mensen die zij op grond van hun geloof (islam) of afkomst (Marokko) wantrouwt. Met dat verlangen naar meer overheidscontrole komt ze in de knoop met het eigen basisbeginsel: burgers in hun vrijheid van denken, spreken en handelen dekking bieden tegen een bemoeizuchtige staat.

In plaats van alert te zijn op inbreuken op die vrijheidsrechten, omarmt de VVD beleid dat de staat steeds verder laat doordringen in het ­privédomein, op zoek naar onaangepasten die de ‘Nederlandse waarden en normen’ niet onderschrijven.

Een partij die haar geloofwaardigheid ondergraaft door een loopje te nemen met de eigen beginselen, dat loopt nooit goed af. De twee andere volkspartijen, CDA en PvdA, kunnen daarover meepraten. Lees verder “De anti-liberale partij”

De herovering van het Amerikaanse presidentschap door Donald Trump heeft alles van een wereldramp in zich. Hij wil zijn regering gebruiken als een werktuig van zijn wrok, en zijn wraakzucht wordt niet getemperd door scrupules: hij minacht de regels en de onderliggende morele lading van democratie, rechtsstaat, wetten en verdragen. Zijn slachtoffers zullen zowel mensen als instituties zijn, in eigen land en daarbuiten, die hij als een sta-in-de-weg voor zijn macht beschouwt.

Met zijn gebeuk kan de internationale orde gebaseerd op multilaterale betrekkingen, diplomatie en mensenrechten op breken komen te staan. Trump wil die inruilen voor de wet van de jungle: het wordt ieder voor zich in de wereld, en de sterkste zal overwinnen.

De dreiging die van zijn regime uitgaat is des te groter omdat hij nu, anders dan in zijn eerste termijn (2016-2020), precies weet wat hij moet doen om zijn machtswil te botvieren, omringd door ware gelovigen, met een kant-en-klaar plan voor de vestiging van een autoritair regime achter de hand (Project 2025), geruggesteund door een partij die uit zijn hand eet en die afstevent op een meerderheid in beide huizen van het Congres. Lees verder “VVD en NSC: word wakker”

Dikke kans dat rechters, in Nederland hetzij in Straatsburg, een stokje zullen steken voor de meest wrede van de mensonterende spelletjes die het kabinet-Schoof wil spelen met de rechten van vluchtelingen. Toch is dat een schrale troost. Rechterlijke correcties maken niet ongedaan dat Nederland wordt geregeerd door een kabinet dat beleid wil maken van het pesten en treiteren van vluchtelingen.

Het ziet dan wel af van een van de meest exorbitante en wereldvreemde maatregelen die het in zijn regeerprogramma aankondigde – het stopzetten van de behandeling van asielverzoeken gedurende twee jaar – maar dat maakt de politieke conclusies over het asielakkoord niet minder wrang. Lees verder “Ongegeneerde wreedheid ten opzichte van asielzoekers”

Op de tekening Het waterwerk van ons geld, een cartografische verbeelding van het geldsysteem, stroomt het water in een onnatuurlijke richting: van beneden naar boven. In een metaforisch beeld schetst de maakster, kunstenaar Carlijn Kingma, daarmee de ongerijmde werking van het kapitalisme, dat in de praktijk uitpakt als een herverdelingssysteem van arm naar rijk.

Kingma maakt met haar pentekening zichtbaar wat de econoom Thomas Piketty in Capital in the Twenty-First Century, zijn boek over de toenemende ongelijkheid, beschreef als de inherente trend in het kapitalisme: het geld van mensen met bezit vermeerdert sneller dan dat van inkomenstrekkers doordat het rendement op vermogen hoger is dan de gemiddelde loonstijging. Lees verder “Bij de VVD stroomt het geld omhoog”

Er is een lang lijstje te maken van de oorzaken van de janboel die het kabinet-Schoof van het landsbestuur maakt: onbeholpen ministers, een premier zonder politiek gewicht, tactloosheid tegenover het parlement, aversie van deskundigheid, ressentiment in plaats van kennis als basis van beleid, rekkelijkheid met de rechtsstaat, fictieve bezuinigingen en financieel ongedekte beloftes, armpje drukken tussen Dick Schoof en Geert Wilders over wie ‘de baas’ is.

Dat zijn de meest in het oog springende factoren. Meer in het verborgene is de belangrijkste oorzaak van het chaotische non-beleid misschien wel dat het kabinet maling heeft aan het motto dat kernachtig het geheim achter realistische politiek verwoordt: ‘Pessimisme van het verstand, optimisme van de wil’. Lees verder “Chaos als doel”

In 1984, het sovjet-communistische knevelregime heerste nog in Tsjechoslowakije, zag de Britse journalist Timothy Garton Ash op een begraafplaats in Praag dagelijks mensen samendrommen rond het graf van Marie Jedličková. Niemand daar kon hem vertellen wie de overleden vrouw was, en toch staken ze er kaarsjes aan en legden er bloemen neer, vergezeld van teksten als: ‘Voor altijd in onze herinnering’. De staatspolitie haalde die ’s nachts weer weg, waarna het ritueel zich de volgende dag herhaalde.

Wat was hier aan de hand? In het graf had eerst Jan Palach gelegen, de student die zichzelf in 1969 in brand had gestoken uit protest tegen de Russische bezetters. Tot ergernis van de autoriteiten was het een plek van stil protest tegen de dictatuur geworden, ook nadat zij Palachs stoffelijk overschot hadden verwijderd en vervangen door dat van een vrouw uit een verpleeghuis, Marie Jedličková. Ze konden Palach weghalen, maar de herinnering aan hem niet, zo luidde de onuitgesproken boodschap van de bezoekers van het graf aan hun onderdrukkers.

In Praag zag Garton Ash de ‘geheugenmotor’ aan het werk, het geheel aan historische herinneringen die mensen bewaren omdat ze er lessen uit kunnen trekken. In zijn boek Europa beschrijft hij de geheugenmotor als de motiverende kracht achter het Europese eenwordingsproject: dat wordt voortgedreven door de herinnering aan de waanzin waartoe nationalisme en xenofobie de Europeanen eerder hadden gedreven. Lees verder “De geheugenmotor”

Een regeerakkoord vol valse wensdromen, gemankeerde fractieleiders, een premier weggeplukt uit de ambtenarij: het kabinet-Schoof dreigt in een permanente crisissfeer te moeten opereren. Dikke kans op een terugkeer van de verstikkende bestuurscultuur.

Het was een gedwongen ontslag waarvan parlementair historici zich geen precedent kunnen herinneren: dat van Mona Keijzer als staatssecretaris in het kabinet-Rutte III. Op het dieptepunt van de coronacrisis nam zij haar toevlucht tot een destructieve actie toen zij bij haar collega-bewindslieden geen gehoor vond voor haar bezwaren tegen de coronapas. In plaats van zich daarbij neer te leggen omwille van de eenheid van het kabinetsbeleid in crisistijd, zocht Keijzer De Telegraaf op om naar het gelijk van de buitenwacht te hengelen. Premier Mark Rutte pruimde die solo-actie niet en gaf haar in het najaar van 2021 haar congé. Lees verder “Ingebakken mislukkingen”

De rechtsstaat biedt bescherming aan mensen die het geld, de relaties en de macht ontberen om zich tegen onrecht te verweren, zoals asielzoekers. PVV, VVD, NSC en BBB hebben daar lak aan, blijkt uit het coalitieakkoord.

Bij voorstellingen in de Leidse Schouwburg of Stadsgehoorzaal zit straatmuzikant Raphaël Martirossian steevast bij de ingang om de gasten op meeslepende muziek te onthalen. Tijdens een optreden in Leiden nodigde het rietblazerskwintet Calefax hem onlangs op het podium uit. Op zijn accordeon speelde hij Misirlou, een honderd jaar oud lied uit de Oost-mediterrane regio, destijds populair bij zowel Griekse, Arabische, joodse als Armeense musici. Zó mooi kan een compositie die cultuurverschillen overbrugt klinken, was zijn motief om juist dit lied met het publiek te delen.

In 1993 vluchtte Martirossian, aan de universiteit van Jerevan opgeleid als econoom en jurist, met zijn gezin voor de uitzichtloze situatie in Armenië, waar toen een oorlog woedde. Hij liet huis, haard en zijn baan als hoofdeconoom bij een groot bedrijf achter zich, om naar eigen zeggen ‘de duisternis in te gaan’: hij had geen idee waar hij met zijn vrouw en twee dochters zou belanden. Lees verder “Het recht van de sterkste zegeviert”

Dit is misschien wel de grootste fout van VVD-leider Dilan Yesilgöz: zij verruilde het vooruitgangsoptimisme dat liberalen eigen is voor het obscurantisme van de rechts-populisten.

Ook zo moe van het rommeltje dat rechts van de formatie maakt en van het dagelijkse overkoken van Geert Wilders op X? Kijk dan naar het filmpje dat Johan van der Keuken in 1968 maakte van podiumdichter Johnny van Doorn, alias The Selfkicker, die Een magistrale stralende zon voordraagt. Dat is een probaat tegengif tegen het gevoel van miezerigheid over de formatiepoging van PVV, VVD, NSC en BBB.

Maar het is meer dan dat. Met een blik op het gedoe aan de formatietafel kost het niet veel moeite de stralende zon te zien als een metafoor voor wat de VVD heeft opgeofferd door zich in de armen te vlijen van de naargeestige rechts-populisten: het vooruitgangsoptimisme dat bij pragmatisch ingestelde liberalen altijd de drijvende politieke kracht was. Lees verder “Zonsverduistering”