Het kabinet ondermijnt het gezag dat het juist nodig heeft voor weerbarstige problemen als de ecologische crisis en de regulering van immigratie.
Een politiek gelegitimeerde jacht op de kat: daar komt het besluit van de provincie Friesland om jagers toestemming te geven voor het afschieten van wilde katten wel op neer. Trouw liep mee met een van hen, in de buurt van Akkrum. Hij beschouwt alle katten als ‘lustmoordenaars’, maar om mensen het verdriet van een dood huisdier te besparen legt hij alleen aan op verwilderde katten: ook op schootsafstand kan hij die van de gedomesticeerde onderscheiden. Op de Friese weilanden is de wilde kat volgens hem een ‘exoot’. Ziet hij er een als hij bezig is met ‘schadebestrijding’ – de jagersterm voor het afschot van ganzen – dan haalt hij de trekker over.
De provinciale permissie voor de kattenjacht komt voort uit een nobel doel, zegt het provinciebestuur bij monde van gedeputeerde Klaas Fokkinga: zorg over de weidevogelstand. Dat is een vorm van recht praten wat krom is, om maar niet de onvermijdelijke conclusie te hoeven trekken dat niet zozeer de kat, als wel de bio-industrie de hoofdschuldige is. In Friesland heeft de intensieve veeteelt het land uitgewoond en het ecosysteem voor weidevogels geruïneerd. Het is cynisch om het zo te zeggen, maar toch: het verschil tussen boeren en katten is dat katten niet kunnen stemmen, dus is het politiek wel zo handig om die de schuld te geven.
Het ontlopen van de onvermijdelijke conclusie over de onhoudbaarheid van de bio-industrie is een voorbeeld van een bestuurlijke praktijk die in de wandeling het ‘geitenpaadje’ heet. In Brussel sloten ze onlangs een geitenpaadje dat de Nederlandse regering dacht te kunnen bewandelen stevig af met een reprimande van de Europese Commissie. Vanwege de slechte waterkwaliteit moest de regering, zoals al eerder was afgesproken, nu toch echt een einde maken aan de gunstige uitzonderingspositie die Nederland jarenlang genoot voor het uitrijden van mest langs slootkanten. Hoewel minister Christianne van der Wal, verantwoordelijk voor de aanpak van de stikstofcrisis, al eens had bezworen dat de geitenpaadjes ‘verleden tijd’ waren, dacht minister van Landbouw Piet Adema, verderop op hetzelfde ministerie, toch nog zo’n paadje voor de boeren te hebben gevonden. Nee, dus.
Voor het gezag van de overheid is de aanblik van een regering die met twee monden spreekt niet best, temeer niet als de paadjes die zij kiest meer dan eens blijken uit te komen op zompige juridische dwaalwegen. Zo moest de Raad van State eraan te pas komen om de regering te wijzen op het illegale karakter van de kunstgreep waarmee Nederland jarenlang de Europese Natura-2000-normen voor de maximale uitstoot van stikstof omzeilde. Een ander voorbeeld uit talloze is het uitstel van gezinshereniging als methode om het tekort aan opvangplekken voor asielzoekers te bestrijden. De rechter moest de regering meermalen wijzen op de onwettigheid van deze maatregel voor zij hem introk.
Minister Adema had voor de boeren tóch nog een geitenpaadje
Met de geitenpaadjes ondergraaft de overheid het gezag dat zij nu juist zo hard nodig heeft in weerbarstige kwesties als de ecologische crisis in de landbouw en de regulering van immigratie. Eigenlijk ging minister Adema al bij zijn aantreden in de fout toen hij zich aan boeren voorstelde met het verzoek: ‘Zeg maar Piet.’ Een beetje afstand bewaren tot degenen over wier lot hij wellicht pijnlijke beslissingen moet nemen zat er niet in.
De Raad voor het Openbaar Bestuur analyseert in de notitie Gezag herwinnen welke repercussies dat gezagsverlies heeft op de verhouding tussen overheid en burgers. ‘Zonder gezag rest de overheid alleen nog passiviteit, dan wel het gebruik van vormen van macht die niet vrijwillig geaccepteerd zijn, zoals dwang’, schrijft de raad. Het is alsof hij de omslag in het landbouwbeleid beschrijft. Door de jarenlange achteloosheid over het ecologische drama dat de intensieve landbouw vormt rest de regering nu niet veel anders dan dwangmaatregelen om de bedreiging van de biodiversiteit en het leefmilieu alsnog te keren.
Omgekeerde vlaggen, intimiderende tractordemonstraties, bezette snelwegen, bedreiging van politici, asbestdumping zijn het gevolg. De raad meent dat de overheid niet kan doen alsof zij geen enkele verantwoordelijkheid draagt voor deze escalatie. ‘Problemen als deze zijn in veel gevallen door de overheid zelf gecreëerd’, staat in de adviesnota, ‘doordat zij ze heeft laten woekeren tot de humanitaire, ecologische of rechtsstatelijke ondergrenzen in zicht kwamen.’
Al eerder constateerde de raad dat de overheid zélf door haar ad-hocbeleid de aanhoudende crisissfeer rond asielzoekers heeft laten ontstaan: de regering bezuinigde direct op de opvang en ontsloeg personeel zodra het aantal asielzoekers even daalde. Volgens filosofe Daan Roovers, lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur, is het kiezen van geitenpaadjes inherent aan de bestuursstijl van premier Mark Rutte, die zij typeert als: problemen zo lang vooruitschuiven of er een list op verzinnen tot ze gierend uit de hand lopen. Over het gevolg zegt zij: ‘Ondermijnend voor de politiek en cynisch makend. En je krijgt er polarisatie bij cadeau, want de voor- en tegenstanders raken verder van elkaar verwijderd.’
Verschenen in De Groene Amsterdammer nr. 6 (8 februari 2023).