Terwijl rechts ‘meeleefde’ met de Groningers, vond het dat burgers de rechter niet meer als wapen mogen inzetten tegen een onwillige regering – zoals diezelfde Groningers hadden gedaan.
Hoewel geen lid van de parlementaire enquêtecommissie, was ook de leider van de BoerBurgerBeweging (BBB) in het Groningse Zeerijp voor de presentatie van het onderzoeksverslag over de nefaste gevolgen van de gaswinning, als steunbetuiging aan ‘onze burgers’. Met Caroline van der Plas en haar geestverwanten kun je alle kanten op, bleek maar weer. Nog het afgelopen najaar stemde zij met PVV, FvD, JA21 en Van Haga voor de mogelijke hervatting van de gaswinning in de Groningse velden: mocht de boycot van Rusland een energieschaarste veroorzaken, dan moest de kachel van de Nederlanders wel blijven branden.
Het geheugen van de rechts-populisten is wel vaker selectief als het om eerder ingenomen standpunten gaat die nu even niet uitkomen.
De enquêtecommissie beschrijft hoe de overheid een ‘rampzalige’ situatie voor de Groningers creëerde door hun veiligheid ondergeschikt te maken aan de verdiensten uit het gas. ‘Het leed van bewoners is stelselmatig miskend’, luidt de conclusie. Uiteindelijk moesten zij, vertegenwoordigd door de Groninger Bodem Beweging, de hulp van de hoogste bestuursrechter inroepen om gehoor voor hun klachten te vinden en de regering tot inkeer te dwingen. Zonder de rechter hadden zij machteloos gestaan tegenover de Haagse machten. Toch, drie dagen voordat de commissie de essentiële rol van de rechter beschreef in het doorbreken van de lamlendigheid van de regering, nam een Kamermeerderheid van VVD, CDA en de rechts-populisten het initiatief om burgers het wapen van de gang naar de rechter uit handen te slaan. De aanzet daartoe was gegeven door Caroline van der Plas, Chris Stoffer (SGP) en Joost Eerdmans (JA21). Het kan verkeren.
De initiatiefnemers dienden hun motie in tijdens een klimaatdebat en zij lieten over hun doelwit dan ook weinig misverstanden bestaan: ‘activistische milieuorganisaties’ (Van der Plas) die bij de rechter hebben afgedwongen dat de regering zich houdt aan haar verdragsverplichtingen om de klimaatcrisis en de stikstofvervuiling te beteugelen. Groeperingen die bij de rechter tegen de staat in het geweer komen moeten ‘representatief’ zijn en gedienstig aan het ‘algemeen belang’, is de strekking van de motie. Dat oogt als een gelegenheidsargument: wat is in dit opzicht het verschil tussen ‘activistische milieuorganisaties’ die zich voor de leefomgeving inzetten en de Groninger Bodem Beweging? Wee de rechter die dit onderscheid juridisch geloofwaardig moet beargumenteren.
De associatie met ‘dubbeldenken’ dringt zich op. In De Groene beschreef Ruslandkenner Helga Salemon deze vorm van zelfbedrog aan de hand van George Orwells 1984: het vermogen om twee tegenstrijdige meningen te propageren en in beide te geloven. Maar is in dit geval van dubbeldenken sprake, of van bewust bedotten van de kiezers, in de hoop dat ook hun geheugen selectief is?
Er lijkt bij rechts sprake van selectieve verontwaardiging
Bij de rechts-populisten is een ideologische overtuiging de drijfveer. Net als hun geestverwanten in Hongarije, Polen en Israël zien zij de rechterlijke macht als sta-in-de-weg voor de uitvoering van ‘de volkswil’. ‘Rechters hebben te veel praatjes’, zo viel rechtsfilosoof Andreas Kinneging FvD-leider Thierry Baudet bij na diens uitspraak dat de rechterlijke macht een ‘sluipende machtsgreep’ in Nederland onderneemt.
Bij de SGP lijkt de oude Adam van het theocratische denken op te spelen: de autoritaire overtuiging dat het overheidsgezag van God is gegeven (Romeinen 13) en burgers daaraan gehoorzaam dienen te zijn. De VVD hint al langer op mogelijkheden om de rechter een toontje lager te laten zingen. Sinds de VVD‘ers Klaas Dijkhoff en Stef Blok in 2011 klaagden over de hindermacht van rechters, duiken in de VVD regelmatig, voor het laatst in het concept-verkiezingsprogramma van 2021, pleidooien op om de politieke macht het laatste woord te geven over uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Te vaak ‘dwingt de rechter de politiek andere keuzes te maken’, klaagde de VVD in dat programma, voordat een meerderheid van het verkiezingscongres de partijleiding tot bezinning bracht en die anti-rechtsstatelijke passages schrapte.
Het CDA reageerde al vaker kregelig op rechterlijke correcties van het regeringsbeleid, zeker als die het misnoegen wekken bij de boeren en autobezitters in de achterban. Ook de doelbewuste vertraging van de gezinshereniging als methode om de noodsituatie in de asielopvang te verlichten vond geen genade bij de rechter, tot ergernis van CDA en VVD. Een vergelijkbaar ‘nee’ van de rechter is te verwachten over het initiatief van JA21, gesteund door CDA en VVD, om Afrikaanse landen als Rwanda tegen betaling centra te laten inrichten voor asielzoekers richting Europa: strijdig met de Europese asielwetgeving en internationale mensenrechtenverdragen.
Eerder dan dubbeldenken lijkt bij de rechtse meerderheid in de Tweede Kamer dus sprake van selectieve verontwaardiging. De compassie die zij toonde met de slachtoffers van de aardbevingen was bedoeld voor de Groningse bühne, de poging om burgers monddood te maken bij de rechter waar gemeend.
Verschenen in De Groene Amsterdammer nr. 9 (1 maart 2023).