Overal in de EU verwerven anti-Europese partijen meer invloed. Dat roept de vraag op wat de BoerBurgerBeweging eigenlijk met Europa wil. Argwaan is op z’n plaats.
De Amerikaanse presidentsverkiezingen zullen volgens Joe Biden gaan om ‘de ziel van Amerika’. Volgens commentator David Brooks is dat een rake karakterisering van de inzet in de strijd die hij in 2024 met zijn Republikeinse opponent zal moeten voeren. In de ‘ziel’ van een natie zit haar ‘morele essentie’ verborgen, en dat is volgens Brooks precies wat op het spel staat als Donald Trump de kandidatuur voor de Republikeinen in de wacht zou slepen. ‘Het trumpisme is de belichaming van een ethos dat de ziel bedekt’, schreef hij in zijn column in The New York Times, ‘of, om preciezer te zijn, een ethos dat de ziel doodt onder de heerschappij van het ego.’ Zie Trump: in zijn amorele wereld zijn wreedheid en oneerlijkheid vaardigheden die de sterken tegen de zwakken mogen inzetten om te overleven – en dus gerechtvaardigd.
Op een dieper niveau, concludeert Brooks, gaat de strijd tussen democratie en autocratie om de keuze tussen een systeem dat de waardigheid van het individu vooropstelt versus een systeem dat functioneert met de logica van de onderwerping, verpersoonlijkt door Trump en zijn geestverwanten Xi Jinping en Vladimir Poetin.
Wat de ziel van de Europese Unie is, laat zich uittekenen dankzij het contrast met de vernietigingszucht waarmee het regime-Poetin in Oekraïne zijn ware aard toont. Na 1945 begonnen als een pragmatische verevening van de economische belangen van Duitsland en Frankrijk, om de eeuwenoude vijandschap tussen beide landen weg te nemen, is de Unie uitgegroeid tot een beschavingsproject, met een eigen rechtsgemeenschap. Formeel kreeg die vorm in het Handvest van de grondrechten van de EU, met daarin de grondrechten die mensen beschermen tegen autocratische neigingen van de staat. In het Verdrag van Lissabon van 2007 kreeg dat handvest een bindende juridische status: de lidstaten moeten de grondrechten aan hun burgers garanderen.
In het Europese eenwordingsproces is dus, in Brooks’ woorden, de morele essentie van de EU uitgekristalliseerd. Het was tot de Russen hun vernietigingsoorlog begonnen altijd wat vaag als politici over de ‘waardengemeenschap’ Europa spraken. Nu is dat helder als glas, afgezet tegen de nietsontziende gewelddadigheid van het regime-Poetin en de repressie en rechteloosheid waaraan het de eigen burgers onderwerpt.
De BBB is aaibaarder dan de rabiate EU-haters op rechts
‘Voor mij is het een kenmerk van een vrije democratie dat ik me beschermd weet door de wet’, schreef Arnon Grunberg in de NRC in een brief over Europa. Uit eigen ervaring – sinds 1996 woont hij in New York – merkte Grunberg op dat het makkelijker is om Europeaan te zijn als je niet in Europa woont. ‘Europa is ook een verlangen, een beloofd land in de verte. Zodra je een voet in het beloofde land zet, vergeet je de belofte.’ Ook vanuit Oekraïne bezien lijkt de verlokkende kracht van Europa soms groter dan vanuit Europa zelf. Waar Oekraïne zich liever gisteren dan vandaag wil aansluiten bij de EU, verwerven anti-Europese partijen in verscheidene lidstaten allengs meer invloed. In alle windstreken, van Italië, Oostenrijk, Hongarije tot Finland, Zweden, België en ook het EU-hartland Frankrijk, hebben ze de wind in de zeilen.
Ook in Nederland? De grote winnaar van de Provinciale-Statenverkiezingen, de BoerBurgerBeweging, heeft haar anti-Europese toon weliswaar wat gematigd, maar argwaan blijft op z’n plaats. In het jaarlijkse Kamerdebat over de Europese Unie sprak BBB-leider Caroline van der Plas in 2021 nog over het ‘tot wanstaltige proporties uitgegroeide EU-apparaat’ dat ‘in de huiskamers doordringt om ons te vertellen wat wij wel en niet mogen eten’. Met woorden als ‘klimaathysterie’ speelde zij in op het sentiment dat ‘Europa’ de milieucrisis uit de duim heeft gezogen om Nederlandse boeren het leven zuur te maken.
Verschenen in De Groene Amsterdammer nr. 22 (31 mei 2023).