Het CDA verkeert al langere tijd in een identiteitscrisis. De uitdrijvingsrituelen rond Pieter Omtzigt laten goed zien dat de christen-democratie enorme deuken heeft opgelopen. Is er zicht op herstel van de schade?
Ze ‘sloten elkaar in de armen om te sterven’, schreven de politicologen Joop van den Berg en Henk Molleman in 1974 over de partijen die tot het CDA fuseerden. Dat beeldende citaat wordt weer geregeld aangehaald, vanwege de voorspellende waarde die het lijkt te hebben. De neergang van het CDA lijkt niet te stoppen. Het is zelfs de vraag of de smeercampagne rond het eigen Kamerlid Pieter Omtzigt de partij niet fataal zal worden. Lees verder “Eenzaam aan het Binnenhof”
Hoe het liberalisme het neoliberalisme te boven komt
Het liberalisme was vanouds een hervormingsbeweging. Na de val van de Muur dutte het in, tevreden zolang de economie lekker draaide. ‘Liberale hervormers zijn liberale insiders geworden.’ Maar het kan zichzelf opnieuw uitvinden.
Illustratie: Olivia Ettema
Reinventing liberalism for the 21st century was de kop boven het essay waarmee The Economist in 2018 zijn 175-jarig bestaan memoreerde. Het Britse weekblad, een icoon van de Angelsaksische liberale denktraditie, vond het de hoogste tijd dat het liberalisme zichzelf opnieuw uitvond: het was hoogmoedig, zelfvoldaan geworden en daardoor intellectueel lui. Mede door dat gebrek aan zelfkritisch vermogen konden liberalen op de dwaalweg van het neoliberalisme en zijn anti-overheidsretoriek belanden. Lees verder “Een besef van veranderlijkheid”
De Toeslagenwet was het gevolg van overspannen daadkracht
De toeslagenaffaire laat zien hoe het populistische wantrouwen tegenover burgers de politiek de afgelopen jaren infecteerde. Wat meer wantrouwen graag, zei de Kamer van links tot rechts tegen het kabinet.
Jammer is dat, schreef Tommy Wieringa in zijn NRC-column: pas nu het leed is geschied, hoor je in politiek Den Haag alom spijtbetuigingen over hoe de overheid in de toeslagenaffaire ‘de menselijke maat’ uit het oog was verloren. ‘Vooraan in het proces hoor je nooit iemand over de menselijke maat’, aldus Wieringa.
Voor ‘menselijke maat’ kun je ook ‘vertrouwen’ lezen. Unisono wordt er aan het Binnenhof gezegd dat de overheid voortaan meer vertrouwen in de burgers moet hebben, nu uit het onderzoeksrapport ‘Ongekend onrecht’ blijkt hoe meedogenloos de Belastingdienst te werk ging in de bestrijding van mogelijke fraude met de kinderopvangtoeslag: een vergeten handtekening kon al voldoende zijn om ouders als laaienlichters te behandelen en voor straf financieel kaal te plukken. Lees verder “De populistische drift”
Het oproer bij het Capitool tekent de diepe crisis in de Amerikaanse democratie. Het kan ook een wending ten goede markeren als Joe Biden er de juiste les uit trekt en de band tussen Washington en de samenleving versterkt.
Hoe aanlokkelijk dat woord ook is vanwege z’n dramatische lading: een poging tot een ‘staatsgreep’ was de bestorming van het Capitool waartoe president Donald Trump de meute ophitste niet. Een coup veronderstelt een vooropgezet plan om de staat omver te werpen, en dat ontbrak. Met valse heroïek waaraan de geur van fascisme hing – ‘Laat de zwakken opzij gaan, dit is een tijd voor kracht’ – bracht hij in een toespraakje zijn aanhang het hoofd op hol, om daarna in het Witte Huis op de bank te kijken naar het tv event dat hij zelf had georkestreerd. Een doordachte strategie zat daar niet achter. Lees verder “Een Republikeins achterhoedegevecht”
Een cynische wet, een onverbiddelijke uitvoerder, een systeem van gekoppelde databestanden dat mensen minutieus volgt, een rechter die deze genadeloze praktijk sanctioneert: in de sociale zekerheid is de menselijke maat zoek.
Illustratie: Gorilla
Al na enkele pagina’s lezen in Ongekend onrecht, het verslag van het parlementaire onderzoek naar de toeslagenaffaire, kreeg rechtsgeleerde Dorien Pessers het beeld voor ogen dat Friedrich Nietzsche ooit van de staat schetste: ‘Dat koudste van alle koude monsters.’ En bestuurskundige Paul Frissen bekroop deze gedachte: ‘Je kunt in Nederland beter een verdachte dan een burger zijn, want het strafrecht biedt je meer bescherming dan het bestuursrecht.’ Lees verder “De toeslagenaffaire”
De coronacrisis laat zien dat de maatschappelijke vrede op een wankel fundament rust. Na de pandemie zullen we nog steeds de maatschappelijke en politieke gevolgen ondervinden van de manier waarop ons sociale leven op dit moment wordt beknot.
Met het cliché‘Doe ma hewoon, dan doe je á hek henoeg’ prijst de vvv van Zeeland de eilandbevolking als de nuchterheid zelve aan. Van die spreekwoordelijke kalmte en bezonkenheid was geen spoor te bekennen bij de Zeeuw van wie Hans Boutellier onlangs een lift kreeg. Bij het onvermijdelijke onderwerp corona spuide de man het hele QAnon-repertoire aan absurditeiten: die pandemie is een complot, Bil Gates wil chips in mensen implanteren, Rutte is een bloeddrinkende pedofiel, corona is een griepje. Lees verder “Binnen een denkbeeldige cirkel”
Het conservatieve gedachtegoed stond ooit voor sceptisch denken over de menselijke conditie, voor het besef dat het bestaan zich maar in beperkte mate laat reguleren. Waarom verkopen conservatieven nu dan hun ziel aan de stokebranden van radicaal-rechts?
Het is wonderlijk. Hoe kan je als aanhanger van een beweging die in de politiek de gematigdheid, de goede smaak en de welgemanierdheid voorstaat bij een partij van stokebranden terechtkomen, met een politica in de hoogste rangen – Annabel Nanninga – die voor de verdronken vluchtelingen op de Middellandse Zee het woord ‘dobbernegers’ heeft gemunt? Dat raadsel, waarom conservatieven in de verleiding kunnen komen de kant te kiezen van radicaal-rechts, laat zich in een kleine anekdotische geschiedenis aanschouwelijk maken. Lees verder “In de greep van radicaal-rechts”
Het verval van de VS onder Donald Trump verbaast politicoloog John Keane niet. Een machthebber die met repressie reageert op elke tegenspraak wordt vanzelf dom en gaat stuntelen. Dat gebeurt overal waar een despoot aan de macht komt.
Met de democratie is het als met een bergwandeling: omhoog is de wandeling zwaarder en de wil op je schreden terug te keren groter dan bergafwaarts. Met deze parafrase van een oude wijsheid van Machiavelli beschrijft de Australische politicoloog John Keane in zijn nieuwe boek The New Despotism het lot van de democratie in de recente geschiedenis.
Landen die de weg omhoog proberen te vinden na zich te hebben bevrijd van een dictatuur maakten nogal eens rechtsomkeert, uit teleurstelling over het resultaat van die inspanning. Democratie bleek niet als vanzelf synoniem met welvaart, vrijheid en geluk: de weerbarstige werkelijkheid logenstrafte die verwachting. Brazilië, Hongarije en Polen, om enkele sprekende voorbeelden te noemen, namen het pad terug. Dat zijn nu ‘fantoomdemocratieën’, met een woord van Keane. Verkiezingen worden daar nog wel gehouden, maar die fungeren als een façade waarachter despotische praktijken schuilgaan. Lees verder “‘Het Amerika van nummer 45 is een fantoomdemocratie’”
De voorvechters van een fusie tussen PvdA en GroenLinks fixeren zich te veel op het premierschap. Eerdere linkse machtsdromen zetten rechts juist in het zadel. Links kan beter zijn visie op de huidige problemen aanscherpen.
Illustratie: Milo
‘Kies de minister-president. Kies Den Uyl’, stond er in vette letters op de verkiezingsaffiche van de PVDA in 1977. De dubbele betekenis in die slogan droeg een belofte in zich: met een stem voor Joop den Uyl zou je niet alleen voor de zittende minister-president kiezen, maar ook de prolongatie van zijn premierschap zeker stellen. Later dat jaar ontwaakten de kiezers die in de belofte geloofden met een kater. De stembusuitslag had de PVDA euforisch gestemd – de tien zetels winst waren in die tijd ongekend – maar de ontnuchterende uitkomst van een formatie van 208 dagen was dat Den Uyl naast het premierschap greep.
Ook al was ze de grootste partij, de PVDA belandde in de oppositie, zich verbijtend over dat tweede kabinet-Den Uyl dat er niet was gekomen en de aanblik van CDA-leider Dries van Agt als minister-president achter de regeringstafel, met VVD’er Hans Wiegel voldaan als vicepremier naast zich. Hoed je voor teleurstellingen: dat zou de les van deze geschiedenis kunnen zijn voor wie nu verwacht dat links zich een sterke positie in de strijd om de macht verwerft als PVDA en GroenLinks fuseren, of – op z’n minst – een gezamenlijke kandidaat-premier naar voren schuiven. ‘Waar wachten Asscher en Klaver nog op?’ schreef Volkskrant-columnist Bert Wagendorp vol ongeduld, ‘de macht ligt voor het oprapen.’ Lees verder “Een wanhoopssprong in het duister”
Populistische politici willen het democratisch weefsel vernietigen. Laat ze niet onbelemmerd tot de centra van de macht doordringen, betoogt Marcel ten Hooven.
Illustratie: Hajo
Als initiatiefnemer van het referendum over de Brexit in 2016 is toenmalig premier David Cameron politiek de hoofdverantwoordelijke voor de rampzalige gok met de toekomst van het Verenigd Koninkrijk. Maar degene die de uitslag van het referendum het beslissende zetje gaf richting Leave, is Dominic Cummings, de man die de leus ‘Take back control’ bedacht, een slogan die zo verleidelijk is omdat hij appelleert aan het onbehagen dat in deze tijd bij veel mensen knaagt: het gevoel dat zij steeds minder grip hebben op hun eigen bestaan.
De Brexitpropagandist behoort nu tot de inner circle op Downing Street 10, en het zou heel goed kunnen dat hij Boris Johnson de martiale woorden in de mond heeft gelegd waarmee de premier zijn tegenstanders diskwalificeert, alsof hij een oorlog met ze heeft uit te vechten. Zij ‘collaboreren’ met Brussel, zei hij, en de wet waarmee zij een No Deal-Brexit blokkeerden is een ‘Surrender Bill’. Lees verder “Leg een cordon sanitaire rond revolutionairen”
Neoliberalisme heeft niets te maken met liberalisme. Het neoliberalisme eist absolute vrijheid voor de markt en veracht zowat het sociale leven. Het liberalisme zoals het is bedoeld, gruwt van deze ultrakapitalistische hardvochtigheid.
Illustratie Milo.
Met het neoliberalisme is het zoals met de neogotiek of het neoclassicisme: op het eerste gezicht lijkt het op het origineel, maar dat is het niet. Sterker nog: het neoliberalisme is wat het liberalisme niet is. Liberalen kunnen zich er daarom maar beter verre van houden. Lees verder “Wie kruipt er onder het bed van de neoliberaal?”
De uitslag van de Europese verkiezingen biedt hoop. De EU-landen blijken beter bestand tegen de verwoestende kracht van nieuw rechts, aangewakkerd door Donald Trump, dan landen buiten Europa.
Istanbul, september 2011. Op bezoek bij een Turkse familie, elf hoog in een flat in een buitenwijk van deze metropool, vraag ik een van de meisjes uit het gezin waarom zij zo graag wil dat haar land zich bij de Europese Unie aansluit. Als altijd is de verhouding tussen Turkije en Europa gespannen, vol wantrouwen over en weer, maar zij – een hoofddoek dragende studente – blijft hopen op een goede afloop. Lees verder “De schade van orkaan Donald”
In de ogen van Thierry Baudet is vooruitgang achteruitgang en de Europese rechtsstaat een onrechtvaardige institutie. Dat maakt nieuwsgierig naar zijn visie op democratie. De conclusie: het is logisch dat hij in Trump en Orbán geestverwanten ziet.
Illustratie Joep Bertrams.
Met twee zetels in de Tweede Kamer en dertien in de Eerste is Forum voor Democratie (FvD) volgens zijn leider het ‘vlaggenschip van de renaissance’ – en niet alleen in Nederland: de ‘grote taak’ is een ‘Europese renaissance’ teweeg te brengen.
Die taak stelde Thierry Baudet zijn partij op het oprichtingscongres, ruim twee jaar geleden. Aan pompeuze woorden heb je nooit gebrek bij hem. Lees verder “De omgekeerde wereld van Baudet”
Na dertig jaar ontmanteling van de verzorgingsstaat hebben burgers het vertrouwen in de overheid verloren. Optrekken naar Den Haag om het tij te keren is niet genoeg. Professionals moeten opstaan tegen marktwerking in hun publieke diensten.
De vrouw aan de balie van de huisartsenpraktijk in Leiden liet haar verontwaardiging luid en duidelijk horen. Al jarenlang schreef de dokter haar een specifiek soort maagzuurremmer voor: andere merken hadden bij haar bijwerkingen als misselijkheid en diarree. En nu kon dat opeens niet meer en moest ze aan een ander middel? Wilden ze haar soms misselijkheid en diarree bezorgen? Lees verder “‘Politici zijn zelf onderdeel van het probleem’”
Anders dan de naam suggereert is het Forum voor Democratie de democratische rechtsstaat niet goed gezind. Hoe moeten andere partijen zich tegenover het FVD opstellen nu de partij van Thierry Baudet in de Eerste Kamer de grootste wordt? Samenwerken zit er niet in, maar de vraag is wel hoever de VVD en CDA meebuigen.
Uit het beslissende CDA-congres dat in oktober 2010 de knoop moest doorhakken over samenwerking met de PVV is dit de zin die de tijd heeft overleefd: ‘Doe dit de partij niet aan, doe dit het land niet aan.’ Voor oud-minister van Justitie Hirsch Ballin was het zonneklaar dat de christendemocraten geen politiek verband moesten aangaan met een groepering waarvan ook toen, nog voor leider Geert Wilders over ‘nep-parlement’ en ‘nep-rechters’ begon, vaststond dat ze lak had aan de democratische rechtsstaat. Lees verder “Winst op rechts”
